Yaresan (Ehl-i Hak)

İçindekiler

Teşekkür / 11
Türkçe baskıya önsöz / 13

1. Kavram ve Metodoloji / 37
1.1. Araştırmanın yapısı / 37
1.1.1. Sorulan sınırlandırma / 37
1.1.2. Cemaatin karakteristik yapısı / 38
1.1.3. Cemaatin ortaya çıkış bağlamı / 40
1.1.4. Yaresan’ın Bekası / 42
1.1.4. a) Dayanışma / 46
1.1.4. b) Toplumsal yapı / 47
1.1.4. c) Önceden varolan düşünce ve tecrübeler / 49

1.2. Metodoloji / 50
1.2.1. Tipolojik yaklaşım / 51
1.2.2. Sosyo-psikolojik yaklaşım / 52
1.2.3. Sosyo-tarihsel yaklaşım / 55

1.3. Kaynaklar ve Araştırma / 57
1.3.1. Araştırmanın konumu Z 57
1.3.2. Materyal inceleme / 58
1.3.3. Kaynaklar / 60
1.3.3. a) Alan araştırması / 60
1.3.3. b) İkincil literatür / 60
1.3.3. c) Birincil literatür / 60
1.3.3. C. a) Seyyah raporları ve benzeri / 61
1.3.3. C. b) Tarih kutapları ve tarihi kitaplar / 61
1.3.3. c. c) Heresiografik kitaplar / 63
1.3.3. C. d) Yaresan dini metinleri / 63
I.3.3.C. e) Diğer dini kitaplar / 66

1.4. Kavram açıklama / 68
1.4.1. Doğuştancılık / 68
1.4.2. Binyılcılık / 70

1.5. İsim açıklama / 72
1.5.1. Cemaatin adı / 72
1.5.2. Bazı yer adları / 74
1.5.2. a) İran / 74
1.5.2. b) Kermanşah / 75
1.5.2. c) Lekistan / /6

2. Sosyo-Ekonomik ve Tarihsel Arkaplan / 77
2.1. Sosyo-ekonomik arkaplan / 77
2.1.1. İran ekonomisi / 77
2.1.2. Kürt toplumu ve ekonomisi Z 83
2.1.3. Yaresan demografisi, ekonomi ve toplumu / 86 .
2.1.3. a) Yaresan cemaatinin dağılımı / 86
2.1.3. b) Yaresan ekonomi ve toplumu / 88

2.2. Tarihsel arkaplan / 90
2.2.1. Behlul devri / 91
2.2.2. a) Şah Fezl devri / 94
2.2.2. b) Arap hakimiyeti esnasında muhalif Kürt hareketleri / 95
2.2.3. Baba Serheng devri / 99
2.2.4. a) Şah Hoşin devri / 99
2.2.4. b) Lorestan, Lekistan ve Kermanşah / 100
2.2.4. c) Pir Şehriyar / 103
2.2.4. d) Şo’ubit hareketi / 104
2.2.4. e) Bölgenin Şah Hoşin devrindeki tarihsel arkaplanı / 105
2.2.5. a) Sultan Sehak devri / 109
2.2.5. b) Bölgenin Sultan Sehak devrindeki tarihsel arkaplanı / 111
2.2.6. 15-17. yüzyıllarda Kermanşah / 114
2.2.7. 17-20. yüzyıllarda Kermanşah / 116
2.2.7. a) Safevi Hükümeti / 116
2.2.7. b) Afşar ve Zend devirleri / 117
2.2.7. c) Kaçar hanedanlığı / 118
2.2.7. d) Pehlevi hanedanlığı / 123
2.2.7. e) 1979-1988/ 125

3. Yaratılış Hikayeleri / 127
3.1. Yaresan yaratılış ve demonoloji hikayeleri / 127
3.1.1. Ezelden “Heften”in yaratılışına/ 127
3.1.2. Kainat ve yeryüzünün yaratılışı / 129
3.1.3. Semavi varlıkların yaratılışı (demonoloji) / 130
3.1.4. Adem ve Havva’nın yaratılışı / 131
3.1.5. Adem ve Havva cennette / 132
3.1.6. Adem ve Havva yeryüzünde / 133

3.2. İran bağlamında Yaresan yaratılış hikayesi / 134
3.2.1. Mazdaizm /134
3.2.2. Zarvanizm / 141
3.2.3. Iran folklorü arkaplanı / 144

4. İlahi Tecelli, Melekbilim ve Düalizm / 151
4.1. İlahi Tecelli / 151
4.1.1. Yaresan arasında “İlahi Öz”ün tecellisi / 152
4.1.2. İlahi tecelli düşüncesi / 154
4.1.3. İlahi Öz / 155
4.1.4. Irani toplumsal hareketleri arasında İlahi tecelli düşüncesi / 156

4.2. Melekbilim /161
4.2.1. Yaresan henoteizmi / 161
4.2.2. Yaresan meleklerinin adlan / 165
4.2.3. Ruçyar ve Ayvat’ın konumlan / 169
4.2.4. Baba Yadegar’ın doğumu / 172
4.2.5. Anahita çeşmesi/173
4.2.6. Yaresan melek-tapınma sistemi / 178
4.2.7. Ameşaspandlar ve Heften / 179
4.2.8. Yazatalar/ 181
4.2.9. Heftevane / 183
4.2.10. Mitra ve Vayu / 185

4.3. Düalizm / 186
4.3.1. Yaresan düalizmi / 186
4.3.2. Yaresan ve Yezidiler arasındaki ilişki / 189
4.3.3. Ek kısım: Yezidi dini ve cemaati / 190

4.3.4. Yaresan’da Yaratılışın dûalist kökeni / 193

4.3.5. İran’da düalizm / 194

5. Eskatologya/ 199
5.1. Tenasüh öğretisi / 199
5.1.1. Yaresan’da inancında tenasüh / 199
5.1.2. Tenasüh öğretisi / 202
5.1.3. Irani toplumsal hareketlerinde tenasüh öğretisi / 204
5.2. Binyılcılık ve doğuştancılık / 209
5.2.1. Yaresan’ın binyılcılıgı ve eşitlikçiligi / 209
5.2.2. Mehdici kehanet / 219
5.2.3. Irani sosyo-dinsel hareketlerde doğuştancılık / 222
5.2.4. İran’da binyılcılık ve eşitlikçilik / 226

6. Ritüeller / 233
6.1. Periyodik toplantılar / 233
6.1.1. “Cem” / 233
6.1.1. a) Bir Cem düzenlemenin şartları / 234
6.1.1. b) Cemde kurallar ve roller / 234
6.1.1. c) Cem töreni / 235
6.1.2. Cemdeki ibadet türleri / 237
6.1.3. Fekr-o zekr / 238
6.1.4. Yaresan’da müziğin ehemmiyeti / 240
6.1.5. Cem töreninin ehemmiyeti / 241

6.2. “Nezr” ya da Adak ve Kurban / 243
6.2.1. Adaklar / 243
6.2.1. a) "Niyaz” / 243
6.2.1. b) “Şokrane" / 244
6.2.2. Kurbanlar / 245
6.2.2. a) Kan kurbanı / 245
6.2.2. b) Kansız kurban / 246
6.2.2. c) Kurban edilmediği halde kurban merasiminde sunulan maddeler / 246
6.2.2. d) Khedmet / 246
6.2.3. Kurban merasiminin icrası / 247
6.2.3. a) Kan kurbanı ritûeli / 247
6.2.3. b) Kansız kurban ritûeli / 258
6.2.3. c) Kan veya kansız kurbanlar dışındaki kurban ritûelleri / 258
6.2.3. d) Khedmet ritûeli / 259
6.2.4. Adak ritûelleri 7 259
6.2.5. Kurbanın ehemmiyeti üzerine bir ilahi / 259
6.2.6. İran’da kurban ritûelleri / 262
6.3. Yaresan’ın diğer ritüel ve dini ilkeleri / 266

6.3.1. Oruç / 266
6.3.2. Otuz günlük oruç yasağı / 269
6.3.3. Yaresan’da abdest / 271
6.3.4. Ölüler için düzenlenen merasimler / 273
6.3.5. “Çarçıvan" ya da Yaresan dininin “Dört Sütun”u / 276
6.3.6. Yaresan’ın beş “Moqadesat”ı / 277
6.3.7. Dünya Tarihi devirleri / 279
6.3.8. Yaresan ve Mazdacılık arasındaki diğer benzerlikler / 280

7. Örgütlenme ve Kurum / 283
7.1. Toplumsal örgütlenme ve ayinler / 283
7.1.1. Bazı erginleme terimleri / 283
7.1.2. Cemaate üyeliğin şartları / 285
7.1.3. “Ser-seporden” ya da Yaresan erginleme töreni / 286
7.1.4. “Ser-seporden”in icrasına dair birtakım farklar / 289
7.1.5. Toplu erginleme / 289
7.1.6. Cemaate katılım ve üyelik türleri Z 290
a) “Çekide” / 290
b) “Çesbide” Z 291

7.2. Yaresan cemaatinin toplumsal yapısı / 292
7.2.1. “Handan” / 292
7.2.2. “Handanlar’Tn “Ser-seporden”i / 296
7.2.3. “Handanlar’’ın ilk oluşumu / 298
7.2.4. Yaresan “Ser-seporden” kuruntunun ehemmiyeti / 302
7.2.5. İran’da erginleme ayinleri / 305

7.3. Kardeşlik ve kardeş-kız kardeşlik akdi / 310
7.3.1. Yaresan’da kardeş-kız kardeşlik akdi / 310
7.3.2. Kardeş-kızkardeşlik akdinin ehemmiyeti / 310
7.3.3. İran’da kardeş-kız kardeşlik akdi / 311

7.4. Yaresan cemaatinde toplumsal bölünmeler / 314

7.5. Yaresan cemaatinin toplumsal yapısı / 316

8. Toplumsal Hareketler ve Toplumsal Çatışma / 319
8.1. Yaresan’ın ortaya çıkışının özgün bağlamı / 319

8.2. Bir toplumsal hareket olarak Yaresan / 321

8.3. Yaresan toplumsal hareketinin diğer Irani hareketlere kıyasla başlıca özellikleri / 322
8.3.1. Doğuştana eğilimler / 322
8.3.2. Eşitlikçi eğilimler/324
8.3.3. Binyılcılık / 325
8.3.4. Düalist dünya görüşü / 326

8.4. Yaresan arkaplanının başlıca çevresel (ortamsal) yönleri / 327
8.4.1. Toplumsal yönler / 327
8.4.2. Ekonomik yönler / 332
8.4.3. Jeopolitik yönler / 334
8.4.4. Tarihsel yönler / 335
8.5. Mevcut durumun bir sonucu olarak toplumsal çatışma / 338

8.5.1. Ekonomik çatışma / 339
8.5.2. Sosyo-kültürel çatışma / 341
8.5.3. İktidar çatışması / 343

9. Yaresan’ın Bekası / 347
9.1. Yaresan’ın bekasında payı olan faktörler / 348
9.1.1. Siyasi radikalizmin olmayışı / 348
9.1.2. Toplumsal örgütlenme / 350
9.1.3. Askeri güç / 352
9.1.4. Cemaat-ötesi (trans-communal) dayanışma / 355
9.1.5. Önceden var olan düşünce ve deneyimler / 356
9.1.6. Diğer kaynaklar / 358

EK / 359
Ek 1: Yaratılışa dair Yaresan dini hikayeleri/361
Ek 1: ilahi tecelli, tenasüh ile teofani ile meleklerle alakalı diğer konulara dair Yaresan hikayeleri / 367
Ek 3: Ritüel ve kuramlarla alakalı Yaresan dini hikayeleri / 385

Bibliyografya / 391