Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, Takım II Cilt I Kitap I
AÜSBF
SBF Yayınları
Konferansda temsil olunan Devletlerin Temsilci Heyetleri, 12 ve 13 Nisan tarihlerinde Hükümetlerine yapılmış çağrıya uyarak, Lausanne’de 23 Nisanda toplanmışlar ve aynı gün öğleden sonra yapılan yarı resmî bir oturumda, Konferans çalışmalarının programını saptamışlardır.
Türk karşı-tekliflerinin incelenmesinin üç Komiteye bölüştürülmesi kararlaştırılmıştır. Bu Komitelerden birincisine Sir Horace Rumbold, İkincisine General Pelle ve üçüncüsüne de M. Montagna başkanlık edecektir. Komitelerden her birinin yetkisi aşağıdaki gibi saptanmıştır: Birinci Komite:
.....
İçindekiler
Başlangıç notu / 1 - 2
I. Komitelerin Tutanakları
A. — Birinci Komite (1) Sayılı Tutanak (24 Nisan 1923 Oturumu) / 3 - 12 Meriç sınırı.- Madde 1; Suriye sınırı; Irak sınırı; Madde 5; Merkeb adacıkları. (2) Sayılı Tutanak (25 Nisan 1923 Oturumu) / 13-26 Meis adası sorunu; Madde 16; Ada-Kale; 19 ucu, 20 nci, 21 nci ve 25 nci maddeler. (3) Sayılı Tutanak (27 Nisan 1923 Oturumu) / 27 - 32 Kapitülasyonlara son veriliş.— Madde 27.— Yazı Komitesinin bir Notunun incelenmesi.— Gelibolu mezarlıkları.— Trakya sınırlarına ilişkin Sözleşme Tasarısı; Türk Temsilci Heyetince teklif edilen ek madde. Ek.— Yazı Komitesinin notu / 33-34 (4) Sayılı Tutanak (1 Mayıs 1923 Oturumu) / 35-50 Yabancılara uygulanacak rejim Sözleşmesi: 1 nci maddeden 26 ncı maddeye kadar olan maddelerin (göç, yerleşme, ekonomik ve hukuksal sorunlar, v.b.; okullar; son hükümler) tartışması.— Sözleşmenin süresi. (5) Sayılı Tutanak (4 Mayıs 1923 Oturumu) / 51 - 63 Türkiye’de adaletin yünetimi: Tartışma.— Genel affa ilişkin Bildiri; tartışma ve Türk Temsilci Heyetince teklif edilen ek madde. —Ek Protokol Ek.—- Adaletin yönetimine ilişkin Bildiri tasarısı / 64-65 (6) Sayılı Tutanak (8 Mayıs 1923 Oturumu) / 66-79 Trakya sınırlarına ilişkin Sözleşmeye ek madde; paragrafların tartışılması ve uzmanlara gönderiliş.— Yabancılara uygulanacak rejim Sözleşmesinin 15 nci maddeden 24 ncü maddeye kadar olan maddeleri.— Barıș Andlaşması tasarısı: Genel hükümler; Madde 152 ve 153 (Müttefik Devletlerin İstanbul’da yapmış oldukları eylemlerin dokunulmazlığı); Madde 154 ve 155 (Yazı Komitesine gönderiliş); Madde 156 (Silâh ticareti); Madde 157 (elkonulan gemiler); Madde 158; Madde 159 (Andlaşmanın ekonomik ve mali hükümlerine Belçika, Polonya ve Portekiz ile Çeko-Slovak Devletinin katılışı). Ek.— Birinci Komiteye gönderilen 7. Mayıs tarihli raporla Maddeler tasarısı (Trakya sınırları) / 80-82 (7) Sayılı Tutanak (11 Mayıs 1923 Oturumu) / 83 - 97 Madde 159 (Devam); Türk Temsilci Heyetince teklif edilen ek maddeler: İkinci ve üçüncü 159 ncu maddeler (azınlıklar); Dördüncü 159 ncu madde (Rum sorunu); Madde 160 (olduğu gibi tutulmuştur). (8) Sayılı Tutanak (16 Mayıs Oturumu) / 98 - 109 Andlaşma tasarısının tartışılmasının sürdürülmesi: 3 ncü, 16 ncı, 19 ncu, 20 nci maddelerle 25 nci, 26 ncı ve 27 nci maddeler.— 144 ncü maddeye Ek; ek maddeler.— Trakya sınırlarına ilişkin maddeler.— Türkiye’de din ve eğitim kurumları ile hastanelere uygulanacak rejim. EK A.— İngiliz Temsilci Heyetinin Notası (Madde 144) / 110 EK B.— Madde tasarısı (Trakya sınırı) / 111 EK C.— Uzmanların raporu (Din, v.b. kurumları) / 112-115 (9) Saydı Tutanak (19 Mayıs 1923 Oturumu) / 116-127 Andlaşma tasarısının tartışmasının sürdürülmesi.— 19 ncu ve 26 ncı maddeler; 35 nci madde (Fransız çekincesi); İkinci 159 ncu madde.— Din, eğitim, v.b. kurumlarma uygulanacak rejim.—- Genel affa ilişkin Bildiri; Sığınanlar [mülteciler] sorunu.—- Türk Temsilci Heyetince teklif olunan ek paragraf; 5 nci paragraf, 2 nci fıkra.— Türk Temsilci Heyetince teklif edilen ek Protokol.— 3 ncü, 16 ncı, 20 nci, 25 nci ve 27 nci maddeler. EK A.— Yazı Komitesinin 18 Mayıs tarihli yazısı (Mad. 19 ve 26) / 128 EK B.— Birinci Komite için Not (Mad. 159 Air, Türk) / 129 EK C.— Sırp-Hırvat-Sloven Temsilci Heyetinin mektubu / 130 EK D.— Din, v.b. kurumlarına uygulanacak rejim sorunlarıyla görevlendirilmiş Alt-koınitenin raporu / 131 - 132 EK E.— Yazı Komitesinin 16 Mayıs tarihli notu / 133-134 (10) Sayılı Tutanak (26 Mayıs 1923 Oturumu) / 135-141 Andlaşma tasarısının tartışılmasının sürdürülmesi.— 3 ncü, 20 nci, 27 nci maddeler; 154 ncü, 155 nci, ikinci, üçüncü ve dördüncü 159 ncu maddeler; Yunan Temsilci Heyetinin yapacağı bildiri.— Yerleşme ve yargı yetkisine ilişkin Sözleşme (Madde 1, 4, 5 ve 20).— 31 Ocak tarihli Müttefikler tasarısının 25 nci maddesi. Ek A.— Yazı Komitesinin metin tasarısı (Mad. 154 ve 155) / 142 Ek B.— Dördüncü 159 ncu madde yerine geçmek üzere hazırlanan bildiri tasarısı [25 Mayıs] / 143 Ek C.—- Yazı Komitesinin notu (Sözleşme tasarısı) [22 Mayıs] / 144 - 149 Ek D.— Yazı Komitesinin notu (Yerleşme Sözleşmesi) [25 Mayıs] / 150 (11) Sayılı Tutanak (4 Haziran 1923 Oturumu) / 151 - 166 Andlaşma tasarısının tartışılmasının sürdürülmesi.— Madde 2, 3, ve 16, 12, 15 (Meis adası); Mad 16 (Ada-Kale); Madde 20, 25, 35, 152, 153, 156 ve ikinci 159 (vakıflar).—- Yerleşmeye ve yargı yetkisine ilişkin Sözleşme (Yeni tasarının 20 nci maddesi).— Yargı yönetimine ilişkin bildiri.— Genel affa ilişkin bildiri: Sığınmış Ermenilerin dönüşü; askeri suçlar için genel af; paragraf 3 bis.-— Konferans çalışmalarının durumu. Ek A.— Barış Andlaşması tasarısının 20 nci ve 25 nci maddeleri / 167 Ek B.— Yazı Komitesince teklif edilen metin (Mad. 152 ve 153) / 168 Ek C.—- Vakıflar sorunu / 169 Ek D.— Yargı yönetimine ilişkin (Türk) bildirisi tasarısı / 170-171 Ek E.— Genel affa ilişkin Sözleşme (31 Mayıs).— Maddeler tasarısı ve ek Protokol / 172-174 (12) Sayılı Tutanak (26 Haziran 1923 Oturumu) / 175-183 Andlaşma tasarısının tartışılmasının sürdürülmesi: Madde 2; Trakya sınırlarına ilişkin Sözleşmeye ek madde.— Madde 3; Ankara Anlaşmasının doğrulanması.— Madde 152, 156 ve ikinci 157; Madde 159.— Yerleşme Sözleşmesi; eski 25 nci madde. Ek A.— Alt-komite.— Andlaşma tasarısı (Mad. 2) ve madde tasarısı (Trakya sınırlan) / 184-185 Ek B.— Yazı Komitesinin notu (13 Haziran) / 186 Ek C.— Yazı Komitesinin teklifi (7 Haziran) [Mad. 157 ve 157/bis] / 187 (13) Sayılı Tutanak (17 Temmuz 1923 Oturumu) / 188-196 Andlaşma tasarısının tartışılmasının sürdürülmesi.— İşgal altında bulunan Türk topraklarının boşaltılmasına ilişkin Protokol.— Karaağaç toprak parçası ile İmroz ve Bozcaada adalarının geçirimine ilişkin Protokol.— Belçika’nın ve Portekiz’in katılmalarına ilişkin Protokol.— Madde 159.— Madde 160.—- Yerleşme Sözleşmesi.— Genel affa ilişkin Bildiri.— Eğitim, v.b. kuramlarına uygulanacak rejini.—- Rus Hükümetine çağrı.— Birinci Komite oturumlarının kapanışı. Ek .1.— Boşaltma Sözleşmesi tasarısı, ve bildiri / 197 - 199 Ek B.— Sir Horace Rumbold ile ismet Paşa arasında yazışmalar / 200 - 202 Ek C.— Yetki geçirimine ilişkin Protokol tasarısı (Karaağaç, v.b.) / 203-204 Ek D.— Veniselos’la ismet Paşa’nın mektubu (aynı konu) / 205 - 206 Ek E.— Protokol tasarısı (Belçika ve Portekiz’in katılışı) / 207 Ek F.— Belçika’nın bildiri tasarısı / 208 Ek G.— Portekiz’in bildiri tasarısı / 209 Ek H.— İsmet Paşa’nın mektubu (7 Temmuz) / 210 Ek İ.— M. Tchitcherine’e gönderilecek yazı tasarısı / 211
B.— İkinci Komite (1) Sayılı Tutanak (24 Nisan Oturumu) / 212-220 Komitenin çalışma yöntemi.— Ekonomik ve mali sorunlar: Borçlanmalar, Devlet borcu, demiryolu borçlanmaları; kâğıt-para (Madde 17, 19, 45, 46-50, 51, 52). Ek A.— Mısır Vergisi ile güvence altına alınmış borçlanmalara ilişkin Not / 221-222 Ek B.—- Yunan Temsilci Heyetinin teklifi / 222 - 223 (2) Sayılı Tutanak (2 Mayıs 1923 Oturumu) / 224-233 Uzmanlarca teklif olunan yukarıdaki maddelerin metinlerinin tartışılması.— Madde 53-56.— Kambio ve ödemede kullanılacak para sorunu.— Osmanlı Devlet Borcu çizelgesi; açıklayıcı not; Fransız bildirisi; uzmanlara gönderiş.— Türk Temsilci Heyetinin bildirisi. Ek A.— Uzmanlarca sunulan maddeler tasarısı (Madde 17, 19 ve 45-54) / 234-238 Ek B.— Sırp-Hırvat-Sloven Temsilci Heyetinin bildirisi / 239 (3) Sayılı Tutanak (9 Mayıs 1923 Oturumu) / 240-249 Uzmanların çalışmalarının incelenmesi; Madde 45-49, ikinci 48 (48 his), 50 (Rum sorunu); Madde 52, ikinci 52 (52 bis), 56 (Osmanlı Devlet Borcu, borç senetlerini ellerinde bulunduranların hakları). Ek.— Maliye Soranları Alt-komitesinin raporu (8 Mayıs) / 250 Ek A.— 45 nci maddeden 59 ncu maddeye kadar olan maddelerde yapılması teklif edilen değişiklikler / 251 Ek B.— Madde ikinci 48, 50, ikinci 52, 53 ve 56 / 251 -253 Ek C.— La Haye Daimi Adalet Divanına sunulacak soru / 253 Ek D.— Yunan Temsilci Heyeti Başkanının mektubu / 253-254 Ek E.— Osmanlı Devlet Borcu çizelgesinin (B) bölümü / 254 (4) Sayılı Tutanak (14 Mayıs 1923 Oturumu) / 255-259 Sağlık işlerine ilişkin hükümler; Madde 129-132.— Sivil rehinelerle savaş tutsaklarının yurtlarına geri verilişinden ötürü Uluslararası Kızılhaç Komitesine teşekkürler. (5) Sayılı Tutanak (18 Mayıs Oturumu) / 260 - 264 Sağlık işleri Alt-komitesi raporunun incelenmesi: Madde 129-133; sağlık sorunlarına ilişkin olarak Türk bildirisi.— Mali hükümler; 65 nci madde (Hazine-i Hassa mallan); Madde 66-70. Ek.— Sağlık işleri Alt-Komitesinin raporu; ek ve bildiri / 265 Rapora ek / 265 - 267 (6) Sayılı Tutanak (28 Mayıs 1923 Oturumu) / 268-278 Onanmlar sorunu; Madde 57: Müttefik sermayeli ya da ayrıcalıklı ortaklıklara verilecek zarar-giderim.—- Yunan-Türk onarmaları, Madde 58.— Karaağaç bölgesinde sınırın değiştirilmesi.— Madde 59-64.— Kesim III, çeşitli hükümler; uzmanlara gönderme. Ek A.— 26 Mayıs günü yapılmış bir toplantıda alınan notlar (Yunan-Türk onarmaları) / 279-292 Ek B.— Bulgar Temsilci Heyetinin mektubu (27 Mayıs) / 293 (7) Sayılı Tutanak (25 Haziran 1923 Oturumu) / 294-297 Mali hükümler; Madde 48, 49 ve 52 (Oniki Ada); Madde 49 bis, 50, 52, 53, 57, 67 ve 68. Ek A.— Maliye uzmanlarının üçüncü raporu (12 Haziran) / 298-303 (Ek A-H, madde 45-67) Ek B.— Üçüncü raporu tamamlayıcı rapor / 304 - 305 Ek C.— M. Venisolos’un mektubu (5 Mayıs): Sisam adasının rejimi / 306 Ek. D.— Aynı konuda, Yunan Temsilci Heyetinin notası (6 Haziran) / 307-308 (8) Sayılı Tutanak (3 Temmuz 1923 Oturumu) / 309 - 312 Andlaşma tasarısı: Madde 45, 48, 49, 52 ve 58, 65, 70.— Sağlık işlerine ilişkin hükümler. Ek.— Maliye uzmanlarının dördüncü raporu (29 Haziran) ve ck / 313-314 (9) Sayılı Tutanak (17 Temmuz 1923 Oturumu) / 315-321 Madde 45, 48, 49, 52 ve 58 (kabul); Madde 65 (değişiklikle kabul edilmiştir); Madde 70 (çıkartılmıştır); Madde 46 bis (çıkartılmıştır); Madde 56, ismet Paşa’- mn bildirisi; Balkan Devletlerine düşecek Borç payları.— İkinci Komite o- turumlarımn kapanışı. Ek A.— ismet Paşa’nm mektubu ve Berlin ve Teselya Andlaşmala- rının malî hükümlerine ilişkin olarak Türk Temsilci Heyetinin bildirisi (1. Haziran) / 322-324 Ek B.— M. Veniselos ile M. Yovanovitch’in aynı konuya ilişkin ortak mektubu (23 Temmuz) / 325
[ikinci Takım, I nci Cilt, I nci Kitabın Sonu] Dizin / 329
BAŞLANGIÇ NOTU
Konferansda temsil olunan Devletlerin Temsilci Heyetleri, 12 ve 13 Nisan tarihlerinde Hükümetlerine yapılmış çağrıya uyarak, Lausanne’de 23 Nisanda toplanmışlar ve aynı gün öğleden sonra yapılan yarı resmî bir oturumda, Konferans çalışmalarının programını saptamışlardır.
Türk karşı-tekliflerinin incelenmesinin üç Komiteye bölüştürülmesi kararlaştırılmıştır. Bu Komitelerden birincisine Sir Horace Rumbold, İkincisine General Pelle ve üçüncüsüne de M. Montagna başkanlık edecektir. Komitelerden her birinin yetkisi aşağıdaki gibi saptanmıştır:
Birinci Komite: Andlaşma tasarısı (17 nci ve 19 ncu maddelerin 2 nci fikrası dışında), Madde 1-44 ve 134-151. Trakya konusunda Sözleşme. Genel affa ilişkin Bildiri. Yabancılara uygulanacak rejime ilişkin Sözleşme (Madde 10-17 dışında) ve bu Sözleşmeye ek Bildiri.
İkinci Komite: Andlaşma Tasarısının 17 nci ve 19 ncu maddelerinin 2 nci fıkrasıyla, Madde 45-70 ve 129-131. Üçüncü Komite: Andlaşma Tasarısı, Madde 71-117. Ticaret rejimine ilişkin Sözleşme. Yabancılara uygulanacak rejime ilişkin Sözleşme, Madde 10-17. Andlaşma Tasarısının 152 nci Maddesinden 159 ncu Maddesine kadar olan maddelerin incelenmesi geçici olarak ertelenmiş bulunmaktaydı. Sonradan, Birinci Komitenin, bu maddeleri incelemekle görevlendirilmesi kararlaştırılmıştır. Bu ciltte, üç Komitenin oturumlarına ilişkin tutanaklar bulunacaktır.*
Konferansın son haftalarında, Konferansa Çağıran Devletlerin Temsilcileriyle Türk Temsilcileri arasında, bir takım özel toplantıların önem kazanması yüzünden, bu toplantılarda alınmış ve hazır bulunan Temsilcilerin onayına sunulmuş olan notların da, tutanakların sonuna olduğu gibi konulması gerekli görülmüştür.
Bu belgeler, (a) Sırp-Hırvat-Sloven Temsilci Heyeti ile Konferansa Çağıran Devletlerin Temsilci Heyetleri arasındaki yazışmalarla; (b) Lausanne’da imzalanmış bir takım senetlerin kimi hükümlerine ilişkin olarak, çeşitli Temsilci Heyetleri arasında 24 Temmuz tarihinde verişilmiş mektuplar ve yapılmış anlaşmalarla tamamlanmaktadır..
R. M.**
* Bu cildin Fransızca resmi metniyle 1924 Türkçe çevirisi tek kitap olarak yayınlanmıştır. Biz, iki kitap olarak yayınlamaktayız. (S.L.M.)
** R. Massigli, Konferansın Genel Sekreteri. (S.L.M.)
AÜSBF
Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler
SBF Yayınları
Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: No. 388 Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler Takım II - Cilt I - Kitap I Çeviren: Seha L. Meray
Ankara Üniversitesi Basımevi 1972
Yakın Doğu Sorunları Üzerine Lausanne Konferansı
Konferansdaki Görüşmelerin Tutanakları ve Belgeler
Konferansın İkinci Dönemine İlişkin Tutanaklar ile Belgeler (23 Nisan-24 Temmuz 1923)
