Peymana Lozanê, di 24.07. 1923-an de pêkhat. Ev peyman, di nav heyetên Tırk û İngılisan de pêk hat. Di peymanê de, di nav herdû heyetan de mesela ku heri bêtır lı ser hat munaqeşekırın, mesela bajarê Mosılê bû. Jı ber ku petrola Mosılê tışteki gıring bû jı bo imperyalistan û koloniyalistên Tırkan. Serokê heyeta Tırk, İsmet İnönü bû û ya İngilisan ji, Lord Curzon bû.
İ. İnönü û hevalên xwe, van tıştên jêrin ...
DI PEYMANA LOZANÊ DE PIRSA KURDAN
Peymana Lozanê, di 24.07. 1923-an de pêkhat. Ev peyman, di nav heyetên Tırk û İngılisan de pêk hat. Di peymanê de, di nav herdû heyetan de mesela ku heri bêtır lı ser hat munaqeşekırın, mesela bajarê Mosılê bû. Jı ber ku petrola Mosılê tışteki gıring bû jı bo imperyalistan û koloniyalistên Tırkan. Serokê heyeta Tırk, İsmet İnönü bû û ya İngilisan ji, Lord Curzon bû.
İ. İnönü û hevalên xwe, van tıştên jêrin peşberê Lozanê dıkırın: "İdia ku têt kırın, jı bo ku kurd naxwazın bı Tırkan re bıjin qet ji ne rast e. Bı rasti, ev sed sal ın, ku herdû gel di warê kok, baweri, daxwaz û jiyanê de û di varê orf û adetên xwe de, bı rêzên şırigati, bı hevdû ve gırêdayine û lı gel hev dıjin; dirokê daye nişandan ku kurdan, bı daxvaza xwe xwestıne bıkevın bin hukma Tırk û qedera xwe bı qedera Tırkiye ve gire bıdın. Meclisa Mezın a Netewi ya Tırkiyê, qasi ku ya Tırkan e, hevqas ji ya kurdan e. Jı ber ku nûnerên heqiqi û meşru yên kurd ketine Meclisa Netewi û dıgel nûnerên tırkan, bı aweki vekhevi di hukumat û idara welêt de beşdar bûne.
Gelê kurd û nûnerên wi yên ku lı jor hatıne eşkere kırın, naxwazın bırayên wan yên ku lı Mosılê dıjin, jı welatê bav û kalê xwe veqetın, jı bo ku bibin asteng le pêş vê veqetandına ha, hazırın ku tekevın nav fedekariyeke tevayi."
İsmetê duru, bı van gotınên xwe yên jorın, qıma xwe ne daniyan û gotınên xwe veha dıdomand: "Wexta em bên ser șerên daviyê ku dıbêjın kurdan têde baş şer ne kirine, Heyeta Nûnerên Tırk û tevayi qumandar û ordiyên tırk ku di șerê Cihanê û yê serxvebûnê de beşdar bûne, wek vezifeki didin xuyakırın û hurmet û qedrê xwe jı bo kurdan didin diyarkırın ku, jı bo rızgariya welêt, gelê kurd fedekari û xızmetên gıranbıha nişan dane. Bı taybeti, lı hember sultan û hukumata Stanbolê ku nıha hatiye ruxandın ( hılveşandın) û di cephên cûrbe cûr ên Anadolê de ku lı hember êrişên dıjmın parastın û di erişên ku Yevnan têde têk çûn, jı bo ku kurd û tırk bıgihin yek armancê, dıgel hev xebat bıkın.
... Lı Tırkiye her dem kurdan, jı mafên hemwelatiyê fêde stendıne; di warê siyasi û cıvaki de, her dem van yekiti, bı Hukumata Tırk re kirine û tû wextekê Hukumata Tırk wek hukumateke biyani qebûl nekırıne. Parlementerên van di Meclisa Netewi ya Mezın de hene, di karûbarên hukumat û idarê de bı aweki aktiv xebıtine.
Di rewşeke veha de, di hukumat û parlementoyekê de ku ev nıkarıbın bên temsilkırın û velatên ku wan jı dûr ve idare bıkın, nıkarın lı ser qedera wan tesirekê bıkın, kurd di vi zanyariyê de ne.
Bı gotına ku dıbêjın, lı herêmên ku qaşo bı gotınê xwedi otonomiyê de jı bo gelan mafên hemvelatiyê û selahiyetê peknayê, ev koka kurd ku xwedi kokeke bilınd e, tûcar tatmin nake.
Van fıkran, jı bo kurdên Mosılê ji, jı bo kurden ku di herêmên din ên di Anadolê de ne ji derbas dibe "(Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar-Belgeler, Seha L. Meray, SBF Yayınları, cilt 1, Kitap 1, s.348-349)
Lı hember van gotınên İnönü, nûnerê îngilistanê Lord Curzon ji, van tıştên jêrin dıparast û peşberê Konferansê dikir: "... Nıha, em lı ser rewşa kurdan guftûgoyan (munaqeşan) vekın; mın berê ji gotıbû ku di nav tevayiya 750.000-800.000 nüfus de hejmara van 450.000 e. Di diroke de yekemin car e, ku kıfş kirine û xistine holê ku koka kurdan jı ya tırkan hatiye, ev vesiqe di nav heyeta tırk de hatiye nıvisandın, heta nıha tû keseki ne aniye eqılı xwe ku ev weha ye. Koka vi gelê tari ye. İsmet Paşa, di bınıvisareke xwe de yek serkaniyekê daye xuyakırın, ku koka kurdan jı eslê Tiran hatiye. Lê, jı aliyeki ve nıviskarên heri pıspor di vê ditınê de nin in. Bı rasti ji, qasi ku ez pê dızanım, tû keseki vê ditınê rast nabine. Bı tevayi herkes di noxteyekê de dıgije hevdû, ku kurd jı eslê îrani hatıne. Kurd zımaneki îrani dıpeyvın; sinçên wan, bı tevayi jı tırkan cuda ne. Di warê orf, adet û tekiliyên wan ên bı jınan re ji, jı tırkan tên cûdakırın. Ez di welatê kurdan de mam. Di vi vari de ez ne xwedi idiayeki me, ku ez pıspor im; lê dıgel vê yekê ji, disan ez dıkarım sert bıgrım ku herdem ez dıkarım kurdeki jı tirkeki ccda bıkım. Ger ez ne kor bım, ez yeki tevlıhevi yê din nakım. Nıha tırk dıxvazın lı kurdan weki kurdên tırk xwedi derkevin. Bı sed salan lı çiyan bı serê xwe serbıxwe jiyane. Kurd lı hember her erişên ku jı Stenbolê hatıne, dıberxwedane. Hukumeta Tırk, lı ser kurdıstana Başûr tu wextekê nıkarıbûye otoriteke bı tesir avabıkın. Pirên caran hatiye ditin, ku waliyên tırk nıkanbûne tekevın vi welati. Jı bo ku rêwitiya xwe hetani vır bıdomandana, pevist dıman, ku demên direj rawestın, carnan jı ku hatıne vır, bı tenê karıbûne otoriteke bı qels bıkarbinın...
... Dema em bên ser mesela parlementerên kurd ên lı Ankarê, ev çawa natıne hılbıjartınê, ez bı xwe jı xwe dıpırsım. Bı raya gel, gelo yek parlementerek hatiye hılbıjartınê? Jı aliyê herkesi ve tê zanin, ku tevayiya van mırovan bı raste rast hatıne tayinkırın û di nav van de hıneki je, jı ber ku zıman nızanın, nıkarın tekevın nav xebatên Meclisê. Jı bo ve yekê lı Ankarê ez ne bawer im, ku di dı parlementoyê de lı gor cıvata kurd bı idiayeke gıran bête temsil kırın.
Ger em bên ser tekiliyên tevayi di nav tırkan û kurdan de, herkes dızane, ku kurdan hertım nerehetiya xwe jı idara ...
TSK
Hêviya gel, hejmar 11
Compte d'auteur
Compte d'auteur Hevîya Gel, sal 2, hejmar 11 Cotmeh, 1987 TSK
Adres: Box 34055 100 26 Stockholm / Sweden
Heviya Gel Postgiro: 149796-5 Stockholm / Sweden
Abone Şartları: Bir yıllık 35 DM. Bir yıllık 120 isveç kıronu.
Revues
