Le Monde diplomatique kurdî, n° I

Le Monde diplomatique kurdî, n° I [Kurdî, Köln, 2009]

Le Monde diplomatique kurdî, n° 10 [Kurdî, Berlin, 2010]

Le Monde diplomatique kurdî, n° 1

Serge Halimi

Rûdaw Medya

Di sala 1988’an de, Kurdên (ji Başûrê Kurdistanê) ku li kolanên Amedê, bi şewatên li dest û rûyên xwe li ber dergehê doktoran digeriyan, bûn yekem şopên Enfalê yên di mejî û çavên min de. Ligel ku min peyva Enfalê di jiyana xwe ya rojnamegeriyê de gelek caran bihîstibû, yekem wêneyên vê “bahozê” yên li cem min; laşên şewitî, çavên korbûyî, çermên perpitî û sîlûeta bi hezaran kesên ku ji malên xwe hatibûn vederkirin, bixwe bûn.
Di heman demê de, şahidê bêdeng ê Helebçeyê û komkujiyên girseyî yên rejima Baas, bi me dida xuyakirin ku Enfal, piştî serhildaneke kurdan, ne tenê hewldaneke hovane ya ji bo temirandina serhildanekê ya rejimê ye; di rastiya xwe de bi me dida xuyakirin ku li Başûrê Kurdistanê tevkujiyeke sîstematîk tê pêkanîn. Enfal ango kiryarên beriya wê û piştî wê, heta dema ku rejima Saddam hate rûxandin, bi awayên cihêreng hatibû pêkanîn û ev yek hatibû berdewamkirin. Rejima Saddam, kurdên ku ji ber “bahoza” qirkirina etnîk, ber bi derveyî İraqê ve reviyabûn, li derveyî welêt jî dişopand û hewl dida bermahiyên komkujiyê, li deverên xwe spartinê jî ji holê rake. Hemwelatiyên İraqê yên li kampên Diyarbekir, Mêrdîn ...

Naverok

Serge Halimi
Têkoşîna me / 1

Faysal Dağlı
Komkujiya ku li kirdarê xwe digere / 1

Sharo Îbrahîm Garîp
Neteweperwerî: Îdeolojiya serxwebûna bindestan / 2

Dariusz Zalega
Pirtûk: Polonî û Cihû, ewas nêz, ewqas dûr / 5

Nebî Kesen
YE û pirsgirêka kurd a li Tirkiyeyê / 6

Dogan Akhanlı
Du welat – du komkujî / 8

Bernard Cassen
Govenda ‘‘G’‘ yan / 10

Serge Halimi
Avakirina nû ya bingehîn / 14

Faysal Dağlı
Komkujiya pîroz “Enfal” / 17

Maarten Van Botternburg
Johan Heilbron
Gladyatorên mîlenyûma sêyem / 20

Solange Brand
Vegera şoreşa çandî / 22

.....

ENFAL
Komkujiya ku li kirdarê xwe digere

Faysal Dağlı

Di sala 1988’an de, Kurdên (ji Başûrê Kurdistanê) ku li kolanên Amedê, bi şewatên li dest û rûyên xwe li ber dergehê doktoran digeriyan, bûn yekem şopên Enfalê yên di mejî û çavên min de. Ligel ku min peyva Enfalê di jiyana xwe ya rojnamegeriyê de gelek caran bihîstibû, yekem wêneyên vê “bahozê” yên li cem min; laşên şewitî, çavên korbûyî, çermên perpitî û sîlûeta bi hezaran kesên ku ji malên xwe hatibûn vederkirin, bixwe bûn.

Di heman demê de, şahidê bêdeng ê Helebçeyê û komkujiyên girseyî yên rejima Baas, bi me dida xuyakirin ku Enfal, piştî serhildaneke kurdan, ne tenê hewldaneke hovane ya ji bo temirandina serhildanekê ya rejimê ye; di rastiya xwe de bi me dida xuyakirin ku li Başûrê Kurdistanê tevkujiyeke sîstematîk tê pêkanîn. Enfal ango kiryarên beriya wê û piştî wê, heta dema ku rejima Saddam hate rûxandin, bi awayên cihêreng hatibû pêkanîn û ev yek hatibû berdewamkirin. Rejima Saddam, kurdên ku ji ber “bahoza” qirkirina etnîk, ber bi derveyî İraqê ve reviyabûn, li derveyî welêt jî dişopand û hewl dida bermahiyên komkujiyê, li deverên xwe spartinê jî ji holê rake. Hemwelatiyên İraqê yên li kampên Diyarbekir, Mêrdîn û Mûşê ku di bin stara dewleta tirk de bûn, li cihê ku lê bûn jî, bi awayê jahrîkirina nanên wan, rastî hewldanên kuştinên girseyî dihatin. Sîxurên Saddam bertîl didan peywirdarên dewleta tirk, diketin firûnên ku ji bo kampên penaberan nan çêdikirin, jahrên ku hê jî li cem wan gelek hebû, dixistin nav hevîrê nanê kurdên sivîl û çav li mirina wan dikirin.

Piştî dagirkirina Kuweytê, di sala 1991’an de şopa jahrên kîmyewî yên di bedenên bi dehezaran kurdên İraqê de ku xwe li sînoran xistibûn, piştî rizgarbûna Kurdistanê ji jêrdestiya rejima Baas, bîranîna gelek însanên bêhejmar ku di komkujiyê de hatibûn qetilkirin, di jiyana pîşeyî ya rojnamegeran de jî bandora jahrê kiribû. Enfal ku wekî jenosîdeke modern ketibû dîroka mirovahiyê, rojnamegerên şahid jî xistibû nava trawmayên bêderman.

Di 30’ê Hazîrana 2009’an de li Dadgeha Bilind a Hollandayê (Hoge Raad) ku sûcdarên komkujiyê lê têne dadgehkirin, biryareke ku di danişîna tacirekî çekan de hat dayîn, -ku wî ji bo ku kurd bi awayeke girseyî bêne kuştin gazên jahrê firotibû û alîkariya Enfala rejima Saddam kiribû- rehên Enfalê yên di wîcdanê min de careke din ketin tevgerê.

.....

Serge Halimi

Le Monde diplomatique kurdî, n° I

Rûdaw Medya

Rûdaw Medya GmbH
Le Monde diplomatique kurdî, n° I
Serge Halimi

Le Monde Diplomatique kurdî
Ji aliyê Rûdaw Medya GmbH
Ve tê weşandin

Edîtorê giştî
Faysal Dağlı

Rêvebirê hunerî
Mehmet Nazmi Demir

Șêwirmendê weşanê
Bêrîvan Aymaz

Verger
Îbrahîm Seydo Aydogan
Aynûr Bozkurt, Cemîl Denli
Salih Kevirbirî, Emrah Kocahal,
Alîxan Serhedî, Lokman Turgut
Engîn Opengin

Asîstant
Semra Polat

Tlf: 00 49 (0) 221 26 00 40 02
Fax: 00 49 (0) 221 26 00 49 81
info@lemondediplo-kurdi.com
www.lemondediplo-kurdi.com

Rûdaw Media GmbH
Gutenbergstr. 63a
50823 Köln / Almanya

Kurdıstan
Le Monde Diplomatique kurdî
(soranî)
Ji aliyê Rûdaw Media
Company ve tê weşandin

Edîtora beşa soranî
Nazend Begîkhanî

Şêwirmendê weşanê
Ako Mihemed

Rêvebirê hunerî
Baxtiyar Mistefa

Verger
Muhsîn Ahmed, Amir Ahmad,
Herdî Baban, Kawa Dastoorrah,
Mesûd Diryaz, Ahmedê Mela,
Mansour Sedghî.

Asîstant
Selam Sadî

Tlf: 00 964 (0) 750 488 56 96
info@lemondediplo-kurdi.com
www.lemondediplo-kurdi.com

Rûdaw Media Company
Caddeyî 100 Metre, Hewlêr,
Kurdistan / Iraq

Fransa
Le Monde Diplomatique

Damezrêner
Hubert Beuve-Méry

Rêvebir
Serge Halimi

Sernûser
Maurice Lemoine

Cîgirên sernûser
Martine Bulardi,
Philippe Rivière, Anne-Cécile Robert

Redaksiyon
Alain Gresh, Mona Chollet,
Pierre Rimbert, Dominique Vidal

Rêvebirê hunerî
Alice Barzilay

Dokumantasyon
Olivier Pironet

Sekreter
Sophie Durand, Monique Salomé
Tel: 00 33 (0) 153 94 96 01
Fax: 00 33 (0) 153 94 96 26
1-3, rue Stephen-Pichon,
F-75013, Paris