Evvelâ kaleden kıbleye 12 saat sık ormanlıklar içinde giderek Dağistan hududunda Küre kasabasına geldik. Küre konağı: Dağistan Hâkimi (Şah Mihal) Hân’ın tahtı olan (Tâbeseran) hududunda bağ ve bahçeli, bin süslü ve mâmur evli, küçük câmili kasabadır. Çarşı ve pazarı yok... Sâdece cuma, günü etraftaki köylerden adamlar gelip alış veriş ederler. Fakat altun ve kuruş nedir bilmezler. İş ve kazançları değiş - tokuş iledir. Eskidenberi öyle olagelmiştir. On bin kadar ahalisi' şâfiî mezhebinde, temiz itikatlı, dindar kimselerdir. Bu şehirde hiç kadın tâifesi görmedim. Meğer bu Dağıstan'da bir kadın, ancak öldükten sonra mezarlığa giderken şehri seyredermiş!. Kadınlar taifesinin kapıdan dışarı çıkmak ihtimâli yoktur. Meğer, Hacc-ı şerife gitmek için ola... Ahâlisi, güler yüzlü, garip dostu, vücudlan düzgün adamlardır.
İçindekiler
5 / Demirkapıdan Gürcistan’a gidiş 8 / Tiflis 10 / Kür nehri 11 / Tiflis ılıcası 12 / Eski Azgur kalesi, Şuşad gürcülerinin dili 13 / Gürcistan hükümdarlarının sülâlesi 16 / Her sancaktaki zeâmet ve timar 17 / Ahiska kalesinin şekilleri 18 / Çıldır eyâletinin dört çevresinde itaat edip boyun eğen Gürcistan kaleleri 19 / Kara Ardahan kalesi 21 / Dumlu Dede ziyareti 22 / 1057 tarihinde yine Revan diyarına gidiş 23 / Gençkovan Dudman kalesi, Dudman Kars kalesi 25 / Kars kalesinin şekilleri 27 / Hüseyin Kethüda camii 28 / Kağızman kalesi 29 / Revan’a kadar uğadığımız konaklar 32 / Revan’dan tekrar Erzurum’a döndüğümüz 33 / Şûregiil eski kalesi 36 / Erzurum’dan pâdişâh emirleriyle Bayburd ve Canca, İspir, Tortum ve Akça-Kaleye gittiğimiz. 41 / Cağırkanlı Dede ziyareti evliya çelebi seyahatnamesi
51 / Gürcistan vilâyetine baskın ettiğimiz. 54 / Mekril kavminin dilleri, saçmalıkları 58 / Paşaların dikkate değer hususî hayatları 70 / 1057 sene zilkaadesinin onsekizinci günü Erzurum’dan şiddetli kışta İstanbul’a gidişi. 73 / Kemah kalesinin şekilleri 75 / Erzincan kalesi 80 / Kışın Erzincan’dan, Vardar Ali Paşanın imdadına gittiğimiz. 81 / Şebinkarahisarı kalesi 85 / Karahisar şebi, Hacı Murad kalesi 86 / Niksar'ın evsafı 90 / Lâdik ılıcası 92 / Merzifon kalesi 95 / Merzifon’un ziyaret yerleri 96 / Koca kalesi 98 / Erdoğan kalesi
101 / Gümüş şehri 104 / Çorum kalesi 109 / Bardaklı baba menkabeleri 112 / Hazret şeyh Şâmi ziyareti 113 / Kalecik 114 / Kazancı baba ziyareti 116 / Molla Kaf-zâde, Kara-Haydar oğlu, Katırcı-oğlu 125 / Ankara şehir ve büyük kalesi 126 / Ankara kalesi şekilleri 127 / Asıl kalenin şekilleri 131 / Güzel bir rüya 135 / Engürü’de yatan büyük evliyanın nurlu mezarlarını bildirir. 136 / Hazreti Hızır makamı ziyâret yeri, şeyh Hüsamüd-din, şeyh Kâtip Salâhüddin 137 / İstanoz kasabası 139 / İp cambazlarının seyri 140 / Harputlu canbaz Şücâ, Tokatlı Hasan pehlivan 141 / Kerkerli Pehlivan Sührab, Magribli Pehlivan, Arabkirli pehlivan Selim, Cerbe’li pehlivan Nasreddin, Serçeşmenin talebesi Galatalı Tezkapan Süleyman cambaz. 147 / Tokat’da Vardar Ali Paşaya gittiğimiz
159 / Vardar Ali Paşa işinin sonu 165 / Beypazarının vasıfları 166 / Beğenilen şeyleri 167 / 1058 (1648) cümadelâhırmda Engürü ve Beypazalrından İstanbul’a doğru gidiş 168 / Göynük kasabası vasıfları 169 / Göylük (Göynük) ziyaretleri 171 / Akşemsüddin oğlu şeyh Muhammed Nürülhüdâ 172 / Taraklı 173 / Geyve’nin vasıfları 175 / Sultan İbrahim Hanın hal’i ve Hezar-pâre Ahmed paşanın, Cinci Hocanın, mülâkkab İstanbul mollasının katilleri ve Sultan İbrahimhanm şehid edilmesi 181 / İbrahim han oğlu, şanı yüksek, Allah hilâfetini dünya durdukça devam ettirsin, dördüncü Sultan Mehmed hanın saltanatının hülâsası 182 / Sipâhi ve yeniçerilerin at meydanında büyük cengi 186 / Defterdar-zâde Mehmed paşa efendimizin mevlevi vezirle münakaşası 187 / Şaban ayının başında silâhdar Murtaza paşa ile cennet kokulu Şam’a gittiğimiz 188 / Murtaza paşanın ahvali 189 / Yolkesen Kara-haydaroğlunun Hasan ağa eliyle tutulup İstanbul’a getirildiği Evliya Çelebi Seyâhatnâmesinin, Topkapı nüshası el yazması ikinci cildinin sonu. 198 / Başlangıç, 1058 senesi şabanının sonunda Üsküdar’dan Şam’a giderken konduğumuz konaklar 199 / Hersek kasabası 200 / Derbent köyü, eski rum kalesi, İznik Daryum şehri
201 / İznik kalesi şekilleri 202 / Şeyh Eşref-zâde camii, Orhan oğlu Süleyman Şah camii 204 / İznik gölünün vasıfları, Bursa Yenişehri, büyüklerin ziyaret yerleri 205 / Mevlânâ Tâcüddin İbrahim, Sır Ali efendi, Pir-Meh-med efendi, Lefke kasabası 206 / Söğüt kasabası, Ertuğrul Gazi ziyareti, 207 / Eskişehir kalesi vasıfları, Eskişehir ılıcaları 208 / Seyid Gazi kasabası — Aziz’in yeri 210 / Şebinhisar — Akşar 212 / Hakirin (Evliya’nın) başından geçen, Hüsrev-Zâde Mustafa Efendi 214 / Konya kalesi, Konya kalesinin şeküleri 216 / Sultan Süleyman Han camii 219 / Mesireleri, Aksaray, 220 / Konya'nın içinde ve dışında yaşayan büyük evliyâ 221 / Dünya ve din sultanı yakîn dağının Sîmurgu, Mev-lâna bilginler sultanı oğlu, Mevlânâ Celâlüddin-i Rûmi oğlu Sultan Veled Bahaüddin 222 / Hazreti Mevlânâ’nm makamı 223 / Bu tekke dışındaki derviş tekkelerinde yatan büyük Evliyâ, Mehmed oğlu Mühiddin Mehmed 224 / Eskişehir ve eski kale Ereğli 225 / Koca Mehmed paşa camii, peygamber mûcizesi mesiresi, yani pınarbaşı 234 / Külek kalesi 235 / Adana kalesi 236 / Payas kalesi şekilleri 240 / İskenderun kalesi vasıfları 242 / Belen kasabası 243 / Hükümet merkezi, eski kale Antakya 246 / Antakya'nın büyük ve eski kalesi 248 / Mahalle isimleri, evler, saray ve imaretleri, Antakya evliyâ ziyaret yerleri, Habib Neccar’m menkabeleri 249 / Medreseleri, dârülkurrâ ve çocuk mektepleri, 250 / Hamamları, hanları
251 / Eskilerin şehri, fukara yeri, Hama kalesinin vasıfları 253 / Hama kalesi şekilleri, camileri, güzelce Kasımpaşa camii 254 / Dolabın vasıfları 255 / Hama şehri ziyaret yerleri 257 / Humus’un vasıfları 258 / Humus kalesi 260 / Ziyâret. yerleri 266 / Evliyâ Çelebi’ye yol görünüyor, Cennet kokulu Şam’dan ulaklık ile İstanbul’a gittiğimiz 268 / Celâli isyanının sebebi 277 / Katırcı-oğlu macerası 281 / Cebelüsselç (Kardağı) 283 / Hazreti İlyas ziyaret yeri 284 / Nûh ziyaret yeri 285 / Cebel-i Lübnan 287 / Kerk kaiesi, büyük ve ibretle seyredilecek. Baale-bek eski kalesi 292 / Hazreti Şit’e âit menkabeler 294 / Zeydâniye kalesi, şekilleri 296 / Sur kalesi ve şehri 297 / Büyük Nâkûra dağı cengi 298 / Yüksek Nâkura dağının vasıflan 299 / Şem’un Safâ ziyaret yeri
Evvelâ kaleden kıbleye 12 saat sık ormanlıklar içinde giderek Dağistan hududunda Küre kasabasına geldik.
Küre konağı: Dağistan Hâkimi (Şah Mihal) Hân’ın tahtı olan (Tâbeseran) hududunda bağ ve bahçeli, bin süslü ve mâmur evli, küçük câmili kasabadır. Çarşı ve pazarı yok... Sâdece cuma, günü etraftaki köylerden adamlar gelip alış veriş ederler. Fakat altun ve kuruş nedir bilmezler. İş ve kazançları değiş - tokuş iledir. Eskidenberi öyle olagelmiştir. On bin kadar ahalisi şâfiî mezhebinde, temiz itikatlı, dindar kimselerdir.
Bu şehirde hiç kadın tâifesi görmedim. Meğer bu Dağıstan'da bir kadın, ancak öldükten sonra mezarlığa giderken şehri seyredermiş!. Kadınlar taifesinin kapıdan dışarı çıkmak ihtimâli yoktur. Meğer, Hacc-ı şerife gitmek için ola... Ahâlisi, güler yüzlü, garip dostu, vücudlan düzgün adamlardır. Bağ ve bahçeleri vardır.
Buradan kalkıp yine dağ ve ormanlıklar içinde gide-ı rek (Avar) ülkesine girdik. Burası, Dağistan hâkiminin hâs ülkesidir. Üç gün bu ülkede kasabaları seyrederek Serirallan şehrine geldik. Bu ülkenin kalesini eski zamanda (Nûşiıyan oğlu Hürmüz Tâcdar) yapmıştır. Bu şehir içinde nice bin cenk ve kavga olduktan sonra Acem Şâhı (Kör Hudâ-bende), Dağistan hâkiminin elinden almıştır. OsmanlIlar zaptetmesin diye, kalesini harabetmiştir. Hâlen Acemlerin elinde olub Ars kalesi hâkimi toprağında. Elbürz dağı değindedir.
Dağistan tarihlerinde bu şehre (Serirallan) denmesine sebeb «Hazret-i Süleyman havada gezerken, tahtını buraya kondurup Elbürz dağını seyrettiği vakit imâr edilmesidir» diye yazar. Demirkapı, Şemâhi, Niyaz-âbad şehirlerinin arasında, eski bir şehirdir. Üç hudud arasında olduğundan o kadar mâmur değildir. Havası soğuk olduğundan bağ - bahçesi azdır. 3000 kadar toprak örtülü evi, câmileri vardır. Acem elinde olduğu için, câmileri cemâatten garib kalmıştır. Yedi hamamı, onbir kervansarayı, yetmiş kadar çarşı -pazar dükkânları vardır. Bir gece misafir olduğumuz için iyice seyredemedim. Hanlık ve kadılıktır. Kelenteri, Münşisi, Darogası, bin kadar növkeri vardır. Ahâlisinin çoğu sünnîdir. Pamuk bezi dokurlar. Su ve havasının güzelliğinden dilberleri meşhurdur Batı tarafında Elbürz dağından çıkarak Kür nehrine dökülen bir çayı vardır.
Buradan yine Kıbleye giderek (Hiten) ülkesine geldik. Buda Dağistan hâkimi ülkelerinden üçyüz parça köyü olan mâmur bir kasabadır. Bir tarafı Elbürz dağıdır. Burada üç gün kasabaları seyrederek (Zahor) şehrine geldik. Bu da 150 parça kadar kasabalıdır. Dağistan hâkiminin boy beylerinden (Emir Yusuf Bey) in hükmündedir. Fakat birkaç kere Acemlere tâbi olmuşlardır. Şimdi ahâlisi sünnî ve şâfiî mezhebinde olub, yedi bin kadar cenk adamları vardır. Beyi ile bir gece sohbet ettik, bize, 50 aded zerduva postu, yaban kedisi postları verdi. Hakir de ona, üç aded nakışlı Kaya Sultan mendili verdim.
Bu şehirde (Şeyh Emir Sultan ziyâret yeri) ulu Sultandır. Dağistan’m bu ülkesindeki bilginler başka tarafta yoktur. Bu ülkede yalan, başkalarının ardından söylemek, fenâlık, başkası hakkında kötü fikir sahibi olmak, kin, kibir, düşmanlık yoktur. Fakat Râfizîleri ne vilâyetlerine korlar, ne de onlarla alış veriş ederler.
Hududda Ordubâr kalesi : Acemler elindedir. Bu kale sol tarafımızda kalıp hakir, Şeki kalesi sınırına gittim. (Zoharye) kasabasına geldik. Gürcistan’da Temres Han hudu-dundadır. Tiflis Hânına tâbi büyük şehirdir. Reâyâsı Gürcü, Aznavur. Ermeni ve Gökdolaktır. Buradan ilerleyip Kaht şehrine geldik. Gürcistan’da ve Acem idaresindedir. İlk kurucusu (Nûşirvan)’dır. Zamanla kalesinin bâzı yerleri harab-olmuştur. Etrafı 14000 adımdır. 170 burcu, üç kapısı var. Kale içinde ikibin tane mâmur evleri vardır. Harab câmi-leri, han ve hamamları, çarşı ve pazarı vardır. Su ve havasının güzelliğinden mahbub ve mahbubeleri dünyaca meşhurdur. Suyu çok lezzetlidir. Suları, Elbiirz dağının yedinci tabaka aşağı eteklerinden gelip, Kalıtın bağ ve bahçelerini suladıktan sonra, doğuda Kür (Kura) nehrine dökülür.
Havası soğukça olduğundan ipeği beğenilmez. Ahâlisi Ermeni, Gökdolak ve Gürcülerdir. Hâkimleri başkaca sultandır. Bin kadar Növkeri vardır. 12 Hâkimi, kadısı vardır. Şah İsmail, Yavuz Selim ile Çıldır cengi yapmazdan evvel buranın su ve havasından hoşlanıp şehirde üç sene oturmuş... Kalenin dışında satrançvari sokaklariyle , büyük bir varoş yapmış ki, gûyâ orta Macar diyârında (Kaşa) şehridir. Muharebedeyse Şahın yüzbiıı askeri kılıçtan geçip, ancak kendisi Azerbeycan diyârına can atmıştır. Sonra Urguncu OsmanlI askeri ile Gürcistan askeri bu şehre gelip yağma etmişlerdir. Sonraları da o kadar mâmur olamamış . Fer-had Paşa, Araş kalesini mâmur ettiği vakit bunun taşlarını arabalarla olaya taşıtmış Sultanı hakire fazla muhabbetinden, bir konak arkadaş verdi.
.....
Evliya Çelebi
Evliya Çelebi Seyahatnamesi
Zuhuri Danışman
Zuhuri Danışman Yayınevi Evliya Çelebi Seyahatnamesi - IV Mehmed Zıllîoğlu Evliyâ Çelebi Türkçeleştiren: Zuhuri Danışman
Dördüncü Kitap İkinci Baskı
Zuhuri Danışman Yayınevi P.K. 458 Büyük Postane - İstanbul
Dizgi: Gül Matbaası Baskı: Kardeş Matbaası İstanbul — 1972
