VersionsEvliya Celebi in Bitlis [English, Leiden - New York - København - Köln, 1990]
Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Bitlis ve Halkı [Türkçe, İstanbul, 1989]
Evliya Çelebi in Diyarbekir [English, Leiden, 1988]
Evliya Çelebi Seyahatnamesi - III [Türkçe, İstanbul, 1972]
Evliya Çelebi Seyahatnamesi - IV [Türkçe, İstanbul, 1972]
Evliya Çelebi Seyahatnamesi - V [Türkçe, İstanbul, 1970]
Evliya Çelebi Seyahatnamesi - VI [Türkçe, İstanbul, 1970]
Evliya Çelebi seyahatnamesinde Bitlis ve halkı
Wilhelm Köhler
Alan
I. Evliya Çelebi
Evliya Çelebi Hicri 10 Muharrem 1020, yani 25 Mart 1611 tarihinde İstanbul'da dünyaya geldi. Babası, altın işlemecisi lonca ustası Derviş Mehmed Zilli'dır. Evliya Çelebi'nin asıl adı Mehmed'dir. Sonraları H. 1045 yani 1635 yılında ölen hocası Evliya Efendi'nin adını almıştır. Buna göre Evliya Çelebi'nin asıl adı: Evliya Mehmed Zillioğlu Derviş'dir.
Annesi Abaza olup Melek Ahmed Paşa'nın babasının kızkardeşinin kızıdır. Evliya Çelebi'nin saraya alınmasında esas faktör, işte bu Melek Ahmed Paşa ile olan akrabalığından kaynaklanmaktadır. Evliya Çelebi'nin ailesi ve yaşamı üzerindeki bilgileri, yazdığı seyahatnamelerden öğreniyoruz. Çünkü bu yazdıklarında arada bir, sırası geldikçe kendinden bahsetmektedir.
Buna göre babasının 117 sene yaşadığını ve babasının babasının da 147 sene yaşadığını nakletmektedir.
Şaşırtıcı olan, Mordtmann'ın bu sayıları eleştirisiz vermesidir. Oysa Evliya Çelebi'nin babası H. 1058. Milâdi 1648 de öldüğüne göre ve de dedesinin H. 857 (Milâdi 1453) tarihinde İstanbul'un alınmasında bayraktar olduğunu söylediğine bakılırsa, Evliya Çelebi'nin doğumunda, babasının 80 yaşında olmuş olması ve babası dünyaya geldiğinde, dedesinin 95 yaşında olması gerekiyor.
.....
İçindekiler
I. Bölüm: Evliya Çelebi / 7 - 14
II. Bölüm: Kürtler / 16 - 25
Eski çağlarda / 16 - 28
İslam egemenliğinde / 19 - 24
III Bölüm: Bitlis / 25 - 49
Coğrafi durumu ve yerleşik nüfus / 25 - 26
Eski çağlarda Bitlis / 26 - 27
Müslüman egemenliğinde Bitlis / 27 - 35
Rûzigi Aşireti / 35 - 38
Bitlis beyi Abdal Han / 39 - 40
Bitlis hanlığının Evliya Çelebi döneminde politik, ekonomik ve kültürel durumu / 40 - 48
IV. Bölüm: Tarihsel durum / 49-52
Melek Ahmed Paşa'nın Bitlis seyahati / 49 - 51
Türkçe metinle igili kısa açıklamalar / 52
V. Bölüm: Evliya Çelebi seyahatnamesinin IV. cildinin 81-91 sayfalarının tercümesi ve yorumu / 53
Eski Bitlis'i tanıtma / 58
Bitlis'in bölgeleri ve sürekli yöneticileri / 63
Bitlis beyliğinin sınırları / 64
Bitlis'in camileri / 69
Harita / 71
Bibliografya / 73
I. Evliya Çelebi
Evliya Çelebi Hicri 10 Muharrem 1020, yani 25 Mart 1611 tarihinde İstanbul'da dünyaya geldi. Babası, altın işlemecisi lonca ustası Derviş Mehmed Zilli'dır. Evliya Çelebi'nin asıl adı Mehmed'dir. Sonraları H. 1045 yani 1635 yılında ölen hocası Evliya Efendi'nin adını almıştır. Buna göre Evliya Çelebi'nin asıl adı: Evliya Mehmed Zillioğlu Derviş'dir.
Annesi Abaza olup Melek Ahmed Paşa'nın babasının kızkardeşinin kızıdır. Evliya Çelebi'nin saraya alınmasında esas faktör, işte bu Melek Ahmed Paşa ile olan akrabalığından kaynaklanmaktadır. Evliya Çelebi'nin ailesi ve yaşamı üzerindeki bilgileri, yazdığı seyahatnamelerden öğreniyoruz. Çünkü bu yazdıklarında arada bir, sırası geldikçe kendinden bahsetmektedir.
Buna göre babasının 117 sene yaşadığını ve babasının babasının da 147 sene yaşadığını nakletmektedir.
Şaşırtıcı olan, Mordtmann'ın bu sayıları eleştirisiz vermesidir. Oysa Evliya Çelebi'nin babası H. 1058. Milâdi 1648 de öldüğüne göre ve de dedesinin H. 857 (Milâdi 1453) tarihinde İstanbul'un alınmasında bayraktar olduğunu söylediğine bakılırsa, Evliya Çelebi'nin doğumunda, babasının 80 yaşında olmuş olması ve babası dünyaya geldiğinde, dedesinin 95 yaşında olması gerekiyor.
Bu rakamlara bakılırsa, kısaca dedesi 95 yaşında iken babası ve babası 80 yaşında iken ise kendisi dünyaya geliyor.
Her ne kadar Doğuda uzun ömüriü bazı ailelerin varlığı kabul edilse bile, dedesi 95 yaşındayken babasının dünyaya gelmesi doğru olmasa gerek.
Evliya Çelebi, sülalesinin Ahmed Yesevi'ye' dayandığını yazmaktadır. Ayrıca bir kızkardeşi olduğundan bahsetmektedir ...
1928 yılında Wilhelm Köhler tarafından Münih Üniversitesinin Felsefe Fakültesinde tez olan bu çalışma 17. yüzyılda Bitlis kentinin toplumsal tarihine ışık tutuyor. Arapça, Etyopya dili, güney Arabistan yazısı, eski Türk yazıtları, Uygurca, İbranice, Türkçe, Türk tarihi, Farsça, Müslüman halkların tarihi, Eski çağ tarihi, jeoloji dersleri izlemiş olan yazar, çok çeşitli kaynaklardan yararlanarak, İskender imparatorluğundan bu yana, Bitlis ve çevresinin toplumsal tarihini veriyor.
Wilhelm Köhler
Evliya Çelebi seyahatnamesinde Bitlis ve halkı
Alan
Alan yayıncılık: 105
Bilim dizisi: 24
Die kurdenstadt Bitlis
Bitlis ve halkı
Wilhelm Köhler
München 1928
Birinci baskı: 1989
Almanca'dan çeviren
Haydar Işık
Dizgi: Bibliotek
Baskı:Gülen ofset
Kapak: Pano / Orhan ofset
Alan yayıncılık
Başmuhasip sok. Talas han kat 4
Cağaloğlu - İstanbu
| 
