Etnik grup kavramı, fiziki, dini, tarihi ya da diğer nedenlerden dolayı kendini farklı hisseden, başkaları tarafından da farklı görülen toplulukları ifade eder.
Türkiye bu açıdan dünyanın zengin ülkeleri arasında yer alıyor. Anadolu'da büyük bölümü yaygın olarak kullanılmasa da otuza yakın dil yaşamaktadır.
Türkiye'de 1965 yılına kadar yapılan sayımlarda, azınlık gruplara ilişkin sorular da yer alıyor, azınlıkların durumu sınrlı biçimde de olsa saptama olanağı bulunuyordu. Ancak bu tarihten sonra yapılan sayımlarda bu duruma son verildi.
Fuat Dündar'ın uzun araştırmalara dayanan bu çalışması, söz konusu nüfus sayımlarındaki verileri kullanarak, Türkiye'deki azınlıkları incelemektedir. Bu alanda yapılan ve rakamlara dayanarak Türkiye'deki azınlık kültürleri toplu olarak ve çeşitli özellikleriyle gözler önüne seren tek kitap olan "azınlıklar", hak ettiği ilgiyi buldu ve yalnızca araştırmacıların değil, soruna ilgi duyan herkesin el altında bulundurma ihtiyacı duyduğu bir kaynak oldu.
I- Nüfus sayımları tarihçesi Dünyada nüfus sayımları / 13 Osmanlı İmparatorluğu'nda nüfus sayımları / 15 Türkiye Cumhuriyeti'nde nüfus sayımları / 19
II- Sayımlarda öteki Dünya sayımlarında "Öteki" / 22 Osmanlı sayımlarında "Öteki" / 24 Sayımlarda anadilin yer alması / 27 Anadil ve etnik kimlik arasındaki bağ / 29 Bir propaganda aracı olarak Osmanlı sayımları / 31 Türkiye Cumhuriyeti'nde ilk sayım ve sivil seferberlik / 36 Aşiretlerin ve göçebelerin sayımı / 41 Sayımlar ve nüfus artış politikaları / 44 Sayım sonuçları ve azınlık karşıtı politikalar / 49
III- T.C nüfus sayımlarında azınlıklar Dinsel azınlıklar Dini tespit amaçlı sorular / 55 Verilerin kategorilendirilmesi / 57 Hıristiyanlık / 58 Gregoryan / 60 Musevilik / 62 Diğer ve, bilinmeyen dinler / 62 Yezidiler, Keldaniler, Nasturiler ve Süryaniler / 63 Aleviler ve Nusayriler / 63
Dilsel azınlıklar Nüfus sayımlarında anadil tespiti / 65 Anadili tespit amaçlı sorular / 65 İkinci dil / 68 Dillerin kategorilendirilmesi / 69 Abhazca / 73 Arapça / 77 Arnavutça / 81 Boşnakça / 84 Çerkezce / 87 Ermenice / 91 Gürcüce / 96 Kıptice (Çingenece) / 99 Kürtçe / 101 Lazca / 117 Pomakça / 121 Rumca / 124 Tatarca / 129 Yahudice / 131 Diğer ve bilinmeyen diller / 135
Çiviyazıları, Mjora dizisi, etnik kültürü çeşitli boyutlarıyla işleyen metinlere yer vermeyi, değişik etnik grupların tarihi, kültürü, dili, edebiyatı gibi konularda yayını yapmayı amaçlıyor. Azınlık kültürünün günlük yaşamda ürettiği değişik toplumsal, kültürel, ideolojik pratikleri takibe alıyor. Bu pratikleri daha iyi anlamayı, eleştirel bir irdelemeden geçirmeyi ve alternatif imkanlar önermeyi tasarlayan belge, anlatı, günce, tanıklık vb. metinler, Mjora dizisinde yer alacaktır. Bunun anlamı, olgu olarak ve sorun olarak bu coğrafyanın gerçekleriyle ilişkilenmenin kapısının aralanmasıdır. Niyetimiz, insansoyunun yarattığı çeşitli zenginliklerin yok olmadan belgelenmesi ve genel insanlık kültürüne aktarılmasını sağlamaktır.
Azınlıklar, Mjora dizimizin 23. kitabıdır. 1. baskısı Doz Yayınevi tarafından yapılmıştı. Çalışmayı, azınlık kültürleri ve bu kavramın bugün kazandığı işlerlik bakımından önemli olduğuna inanarak yeniden hazırladık.
Kitap, azınlık kültürleri üzerine yapılmış temel çalışmalardan biridir. Böyle bir çalışmayla yayınevimizi onurlandıran değerli dostumuz Fuat Dündar'a teşekkürü borç biliyoruz.
Artık nüfus sayımlarında soru şıklarından çıkarılan anadil bölümüne ilişkin cumhuriyetin ilk yıllarından yakın tarihe bir ışık tutan çalışma, dünden bugüne geri mi gidiyoruz sorusunu sorduruyor.
ÖNSÖZ
Öncelikle, bu çalışmanın Türkiye’de yaşıyan azınlıkların nüfusu üzerine bir çalışma olmadığını belitmeliyim. Türkiye'de her 5 yılda bir yapılagelen nüfus sayımlarında azınlıklar nasıl bir yöntemle tesbit edildi? Hangi sorularla anadil ve din öğrenilmeye çalışıldı? Anadil eşittir etnik kimlik denilebilir mi? Derlenen istatistikler ne kadar güvenilirdir? Ve tüm bunlara rağmen elde edilen sayılara göre azınlıklar ne kadardır? Belirgin özellikleri nelerdir? İşte bu çalışma ile tüm bu sorulara cevap aranırken; dünyada, Osmanlıda ve Türkiye Cumhuriyeti'nde nüfus sayımlarının amacı ve hangi politikalara veri tabanı oluşturduğu da ayrıca incelendi.
Araştırma, azınlıklarla ilgili verilerin resmi olarak açıklandığı 1927 ve 1965 arası yapılan 7 sayım sonucunu kapsamaktadır. Bu nedenle metin içinde sık sık kullanılan "son sayım" ile 1965 sayımı kastedildiğini peşinen belirteyim.
İki yıllık bir araştırmanın ürünü olan bu çalışma alanında ilk derli toplu ve yayımlanmış eser niteliğindedir. Ancak eksikliklerinin olduğunun da farkındayım. Tünele doğru tutulmuş bir el feneri olarak değerlendirdiğim, bu çalışma daha kapsamlı araştırmalara zemin hazırlayacağına inanıyorum.
Başlangıç olduğu bilinciyle, araştırmada kullanılan ve önemli bulduğum verilere kitabın sonunda yer veriyorum Böylece hem araştırmanın şeffaflaşmasına katkıda bulunmak hemde yeni araştırma(cı)lar için bir toplu döküm sağlanmış oldu.
Bu çalışma sırasında desteklerini esirgemeyen dostlara bir kez daha teşekkür gerekiyor; Cezir Aktaş, Yakup Tekin, Mahmut Metin, Özgür Baki Demir... Metni iki kez inceleyip değerli görüş ve önerilerini aktaran Neşe Ozan ve Osman Köker'e Şükran borçluyum. Ailemin desteği olmasaydı, iki yıl boyunca bu çalışmayı sürdürme gücünü kendimde bulamazdım. Minnet duygularıyla Hatice Yılmazsoy'u, görünmez emeğini anmadan geçemeyeceğim.
Fuat Dündar İstanbul, 1999 Kasım
Bölüm I
Nüfus sayımları tarihçesi
Dünyada nüfus sayımları
Nüfus sayımları çok eski tarihlere uzanmakla birlikte, günümüze dek biçim ve içerikte sürekli bir değişim yaşadı. Bu değişimin birçok zorunlu nedeni vardı; ekonomik, toplumsal, askeri vs. Bu araştırmanın kapsamına girmemekle beraber, kısaca dünyada ve Türkiye'de nüfus sayımlarının geçirdiği evrelere bir göz attıktan sonra, asıl konumuz olan nüfus sayımlarında azınlıkların durumunu ele alacağız.
Nüfus sayımı teriminin Latince karşılığı olan census kelimesi, bugün de çoğu ülkede aynen kullanılmaktadır.
İlk nüfus sayımı olarak İsrailoğullarının Sina Çölü'nde sayılmasından bahsedilir. Tevtat'ta yer alan bu sayım şu cümlelerle anlatılmıştır: "Musa, Rabbin ona buyurmuş olduğu gibi, Sina çölünde İsrail oğullarının sayımını yaptı." Bu sayımda, 20 yaşın üstündeki ve eli silah tutan erkekler sayılmıştır. Kendilerinden olmayan, aralarına almak istemedikleri Levililer'i sayıma dahil etmemişlerdir.
Eldeki kayıtlara göre dünya tarihinin en eski medeniyetlerine …
Fuat Dündar Türkiye nüfus sayımlarında azınlıklar
Çiviyazıları
Kitabın Özgün Adı: Türkiye nüfus sayımlarında azınlıklar
Yazar: Fuat Dündar Seri / Sıra no: Çiviyazıları: 76 / Mjora: 24
Kapak: Özcan Sapan Birinci baskı: Doz yayınları kasım 1999 /1000 adet İkinci baskı: Ağustos 2000 / 1000 adet
Baskı: Berdan matbaası
ISBN:975-8086-77-4
Fuat Dündar: 1971 doğumlu. İTÜ Petrol Mühendisliği'nden 1994'te mezun olduktan sonra aynı bölümde devam ettiği master eğitimini yarıda bırakarak İÜ iktisat Fakültesi Balkanlar, Ortadoğu ve Asya Gelişmeleri Ana Bilim Dalı'nda master eğitimine başladı. Şu an aynı bölümde, "İttihat ve Terakki'nin Müslümanları iskan politikası (1913-1918)" adlı tez çalışmasını yürütmektedir.
