VersionsHatıralar - I [Türkçe, Ankara, 1985]
Hatıralar - II [Türkçe, Ankara, 1987]
Hatıralar - I
İsmet İnönü
Bilgi
İsmet İnönü, hatıralarını yazmayı hiç düşünmedi. Eğer 1950’li yıllarda Metin Toker hapsedilip Akis dergisinin başından uzaklaştırılmasaydı ve 1960’lı yıllarda Ulus gazetesi güç duruma düşmeseydi, «İsmet İnönü - Hatıralar» adı altında bugün bütününü yayımladığımız bu eser de hazırlanamayacaktı. Birinci kitabın birinci bölümünü İsmet İnönü, kızı Özden Töker’e dikte ederek yazdırdı ve bu bölüm, 1959'da Akis dergisinde tefrika edildi.
Birinci kitabın ikinci bölümüyle, çıkacak olan ikinci kitabın tamamı için İsmet İnönü, değerli yazar ve tarihçi Sabahattin Selek'in yardımlarından yararlandı. Milli Mücadele Yıllarını, Lozan Konferansını ve Cumhuriyet dönemini kapsayan o kısımları Sabahattin Selek, İsmet İnönü'nün sesinden teype aldı. Bunların bir parçası, hiç değiştirilmeden 1968'de Ulus gazetesinde yayımlandı.
Şimdi, bunların tamamı Bilgi Yayınevi tarafından iki kitapta toplandığında, yakın tarihimize ışık saçan nasıl bir hazine ile karşı karşıya bulunduğumuz anlaşılacaktır. Bu kitaplar, İsmet İnönü’nün bütün hatıralarını yazmamış olmasının bizleri, nasıl tarifi imkânsız bir kayba uğratmış bulunduğunu da ortaya çıkaracaktır.
İsmet İnönü, 77. yaşına basarken kendisine hatıralarını yazması gerektiğini söyleyenlere gülerek «Ne hatırası, hatıra olacak zaman olmadı ki, daha dün bir, bugün iki» diye takılır, sonra daha ciddi şekilde, «Devlet kurmuş olanların hatıra yazmaları kolay değildir. Hatıralarda her şeyin söylenmesi ve doğru olarak söylenmesi lazımdır. Kolay olmayan da budur» diye cevap verirdi.
Nitekim, Atatürk de hatıralarını yazmayı hiç düşünmedi.
Okuyucular, «İsmet İnönü - Hatıralar» kitaplarında belki her şeyin söylenmediğini, ancak söylenen her şeyin doğru söylenmişini bulacaklar ve büyük asker, büyük diplomat, büyük devlet adamının, kendine has üslubuyla aynı zamanda «ne büyük bir edip» olduğunu da açıkça görecekler.
İçindekiler
Önsöz / 9
Birinci Bölüm
Genç Subaylık Yıllarım
Hayat Hikâyemin Özeti / 13
Tahsil Hayatım
Çocukluğum / 17
Kurmaylık Tahsili / 20
Orduda İlk Çalışmalar
Bir İnsan Ömrüne Sığan Değişmeler Hayret Vericidir / 25
Rumeli'nde Er Geç Mutlaka Bir Harp Patlayacaktı / 29
İlk Siyasi Vazifem / 32
Bulgarlar Bizi Yanlış Anladılar / 33
Devrim Yılları
İttihat ve Terakki Cemiyeti / 39
Cemiyete Nasıl Girdim? / 39
Selânik'te Misafirliğim ve Atatürk / 40
Meşrutiyetin İlanı / 43
İlk Haberler Edirne’de İhtiyatla Karşılandı / 43
Önemli Siyasi Gelişmeler / 45
Nâzım Paşanın Ordu Kumandanlığı Devri / 47
31 Mart İrtica Olayı / 50
Ordu Tekrar Politikaya Karıştırıldı / 50
Hareket Ordusu / 52
Ordu ve Siyaset / 54
Yemen Seferi
İç Huzursuzluk ve İsyanlar / 59
Rumeli’nden Yemen’e / 60
Askeri Harekât Başladı / 63
Sömürgeci Zihniyet Anlaşmayı Uygun Bulmuyor / 66
İmam Yahya İle Görüşmeye Memur Edildim / 69
Yemende Hayatımızın Zevkli Tarafları / 72
Balkan Harbinin Sonu / 77
Yunus Nadi ile Tanışma / 81
Siyasi ve Askeri İhmaller / 83
Yeni Ordunun Kurulması / 86
Birinci Dünya Harbi
Avrupa Seyahatim / 91
Cemiyetin Her Hizmetinde Kadınlar Vazife Almışlardı / 91
Berlin Sefirimizin Şikâyetleri / 92
Heyecan Veren Havadisler Arasında Memlekete Dönüş / 94
Dünya Harbi Başlıyor / 95
Bir Anayasa Dersi / 95
Türkiye’nin Harbe Girmesi Şartları Hazırlanıyor / 97
Atatürk Tümen Kumandanı Olmuştu / 98
Harp Zamanına Kuşbakışı / 101
Ordumuzun Çektiği Sıkıntılar / 101
Sarıkamış Felaketi / 102
Çanakkale Seferi / 104
Vaziyeti En İyi Anlamış Olan Kumandan Atatürk’tür / 104
Anafartalar Cephesi / 105
Çanakkale’den Sonra / 105
2. Orduda Kurmay Başkanlığım / 106
Kafkas Cephesi / 108
Atatürk Ordu Kumandanı / 108
Rus İhtilali / 110
Suriye Cephesi / 113
Suriye Cephesi Büyük Ehemmiyet Kazanmıştı / 113
Harp Sahasında Bizden Büyük Fedakârlık İstenmişti / 114
İngiliz Menzil Hazırlıklarının Hikâyesi / 118
Sina Cephesine Tayin Olunmuştum / 119
Falkenhayn İle Cemal Paşa Süratle Çatıştılar / 123
Tarihimizde Görülmemiş Sayıda Asker Firarisi / 126
Yıldırım Karargâhı Esir Olmaktan Güç Kurtuldu / 130
Harbin Sonu / 134
Şam'dan Geri Çekiliş / 134
Milli Mücadeleye Daha Kuvvetli Bir Durumda Girebilirdik / 135
Hadiselere Toplu Bakış
Dünya Harbî Ve Türkiye / 139
Birinci Dünya Harbi Kaçınılmaz Hale Gelmişti / 139
Harbe Girmemek Mümkün müydü? / 141
İttihat Ve Terakki / 144
İlk Günlerde Hükümet Başkalarının Elindeydi / 144
Alman İttifakında Enver Paşanın Rolü / 145
Enver Paşa İle Münasebetlerim / 147
Atatürk ve Enver Paşa / 148
İttihat ve Terakkinin en Değerli Adamı: Talât Paşa / 150
Alman İttifakı / 153
Almanların Tutumundan Şikâyetlerim, Istıraplarım / 153
Üç Alman Generali Arasındaki Anlaşmazlık / 154
Yarbay Böhme’ye Yaptığım Sert İhtar / 155
Almanlar Türkiye’ye Gitmek Üzere Gelmemişlerdir / 158
İkinci Bölüm
Milli Mücadele Yıllarım
Cepheden Dönüş / 163
İlk Öğrendiğim Şey Mütareke Oldu / 163
Atatürk’ün İstanbul’a Gelişi / 166
Memleketin Halini Düşünmekle Geçen Günler / 167
Mütarekeyi Feshedip Mücadeleye Girmek Fikri Kimsede Yoktu / 170
İstanbul’un Siyasi Havası ve Amerika / 172
İzmir’in İşgaliyle Herkesin Ayağı Suya Erdi / 175
Atatürk’ü ve Anadolu’daki Vaziyeti Görmek İçin Ankara'ya Gidişim / 177
Karabekir ve Ali Fuat Paşaların Atatürk'e Yardımları / 178
İçinde Bulunduğumuz Şartlar Nihayet Bir Harbe Varacaktı / 180
Ankara’dan İstanbul’a Dönüşüm / 183
İstanbul'un İşgali ve Anadolu’ya Geçişim / 184
Büyük Millet Meclisinin Açılışı
Meclis 23 Nisanda Açılacaktı / 191
Mustafa Kemal Paşanın İsteği Üzerine Edirne Mebusu Seçildim / 191
Meclisin Adının Ne Olacağına Uzun Tartışmalardan Sonra Karar Verebildik / 191
İlk Hükümet Kuruldu ve Ben Genelkurmay Başkanı Oldum / 192
Milli Mücadelenin Yeni Safhası / 194
İç Cephe Ve Dış Cephe / 198
Memleket Askeri Bakımdan İki Cephe Arasında Bulunuyordu / 198
Kuvayi İnzibatiye ve İç İsyanlar / 200
Yeni İsyanlar / 203
Meclis Mesuller Arıyordu / 210
Garp Cephesi Kumandanı Oldum / 213
Çerkez Ethem / 216
Doğu Seferi / 219
Doğu Cephesinde Ermenilere Karşı Kazandığımız Zafer / 219
İç Politikada Büyük Dertlerimiz Vardı / 224
Ethem Meselesi / 227
Kuvayi Seyyare İle Muhtemel Bir Çatışma / 233
Ethem İstanbul Hükümetine Sadakatini Belirtiyor / 234
Garp Cephesi Kuvvetleri Ethem’i Takip Edecek / 236
Ethem'den Meydan Okuyan Bir Cevap Aldım / 238
Birinci İnönü Muharebesi / 240
Yunan Kuvvetlerini İnönü’nde Karşılayacaktım / 240
Ethem’in Karşısmda İzzettin Paşayı Bıraktım / 241
Bu Muharebede Düşman Harekâtı İle Ethem Harekâtı Beraber Olmuştur / 242
Kazanmaya Mecburduk / 245
Yunanlılar 23 Martta Tekrar Taarruza Geçtiler / 246
İkinci İnönü Muharebesi / 248
Bu Muharebe Tam Bir Askeri Harekettir / 248
28 Martta Muharebe Bütün Cephede Şiddetlendi / 249
General Papulas’ın Sinirleri Çok Çabuk Bozuluyordu / 252
Yunanlılar Umumi Seferberlik İlan Ettiler / 254
Büyük Bir Taarruz Bekliyoruz / 255
Orduyu Sakarya Gerisine Çektim / 256
Sakarya Meydan Muharebesi / 259
Ordunun Büyük Kısmı Sakarya’ya Geldi / 259
Sakarya Kıyısını Müdafaa Edeceğiz / 260
Düşmanla Temastan Evvel Çekilmekten Bahsedilemez / 263
13 Eylülde Sakarya’nın Doğusunda Yunan Kuvveti Kalmamıştı / 264
Öyle Hazırlanmalıyız ki Kesin Netice Alalım / 267
Mîlletin Hazırlanışı / 272
Uzun Bir Hazırlık Devrinde Bulunuyorduk / 272
Ali İhsan Paşa Benden Şikâyet Etmiş / 274
Ankara İtilafnamesi İmza Edildi / 278
Büyük Taarruz
Büyük Taarruza Doğru / 283
Bu Defa Muharebeyi Bitirmek İstiyorum / 283
Yunan Ordusu Çok Mevcutlu, Kuvvetli / 286
Nihayet Afyon’a Girdik / 288
30 Ağustosta Meydan Muharebesi Başladı / 290
Şimdi Uşak’tayız / 295
10 Eylülde İzmir’e Girdik / 298
Bütün Düşman Kuvvetlerini Çıkartmaya Çalışıyoruz / 301
Ekler
Ek : 1 Harp Akademisinden Mezuniyet Yılları Ve Sınıflan / 305
Ek : 2 Türkiye’ye Gelen «Heyeti Islahiye»deki Alman Subayları / 309
Ek : 3 Türk-Alman İttifakı Görüşmeleri ve Yazışmalan / 311
Ek : 4 Atatürk'ün İnönü'ye Verdiği Sicil / 340
Ek : 5 Mustafa Kemal Paşanın Başkumandan Vekili Enver Paşaya Gönderdiği Rapor / 341
EK : 6 Hıyaneti Vataniye Kanunu / 346
ÖNSAZ
Uzun siyasi hayatımın hatıralarını yazmak için serbest bir çalışma zamanını bekledim. Bunu şimdiye kadar bulamadım.
Tarih meraklılarının ve dostlarımın bu konudaki arzuları benim üzerimden eksik olmamıştır. Kendi emek ve teşebbüsleriyle, benim de içinde bulunduğum olayları yazmış, değerlendirmiş olan önemli yazarlar daima bulunmuştur. Bunlar içinde benimle az veya çok temas sağlamış olanlar vardır. Ancak, nihayet eser haline gelen yazılarda hüküm ve değerlendirme sorumluluğu tabiatıyla yazarlarındır.
Bu hatıralar, ilk defa olarak başka bir karakter taşımaktadır. Şüphesiz, klasik manasıyla bir hatıra değildirler. Özellikleri, Sayın Sabahattin Selek’in bir intizam içinde beni anlatmaya sevketmesi ve söylediklerimi bir sıra dahilinde, yani kendi sırası içinde, hepsini ses bandına alarak bunları mümkün olduğu kadar tam yazmaya çalışmasındadır. Yakın ve devamlı temas ile hazırlanmış olan bu hatıraların toplanıp kamuoyuna arz edilecek hale gelmesi Sayın Sabahattin Selek’in kendi gayreti neticesidir. Eser olarak meydana gelmesindeki sorumluluk, bu kayıtlar içinde ona aittir. Hatıralar denecek hayat hikâyem bu şartlarda da olsa Sayın Sabahattin Selek’in emeğiyle meydana gelmiştir. Kendisine derin teşekkür borçluyum. Bir gün, bir türlü bitip tükenmeyen, sonu gelmeyen siyasi hayatımı daha etraflı olarak yazmak icap ederse onu da yapmaya çalışacağım.
Başımdan geçeli uzun zaman olmuş bulunan olayların bugünkü anlatılışında aşın duyguların hâkim olmadığını aziz okuyucular fark edeceklerdir.
Eserde, beğenildiği zaman çok cömert takdirler görmüş, beğenilmediği zaman çok taşkın ölçüde yerilmiş olan bir sade politika insanı, kendisine ve zamanın tesirine dayanarak tarih olaylannı hikâye etmeye çalışmıştır.
İsmet İnönü
Birinci Bölüm
Genç Subaylık Yıllarım
(1884-1918)
Tahsil Hayatım Orduda İlk Çalışmalar
Devrim Yılları Yemen Seferi Vatana Dönüş
Birinci Dünya Harbi Hadiselere Toplu Bakış
Hayat Hikâyemin Özeti
Bir büyük imparatorluğun çökmekte bulunduğu kaygısı ve. memleketi kurtarmak ödevinde olduğumuz düşüncesi, bizim gençlik yıllarımızın en unutulmaz hatırasıdır. Altmış sene bu hislerin heyecanları, ümitsizlikleri ve zafer günleri içinde geçmiştir.
İmparatorluğun çöküşü içinde vazife yapmaya çırpınırken, hesapsız şehitler ve felakete uğrayanlar arasında, yaşayarak çıkmak gibi bir umulmadık olay başımdan, geçti.
Milli Mücadele, ben otuz sekiz yaşında iken zaferle bitmiştir. Bu devirden, amansız ve kudretli dış düşmanlar karşısında, kendi memleketimizi temsil yetkisi iddia edenlerin idam fermanını boynumuzda taşıyarak çıkabildik.
Ümitsiz günleri unutmuş olarak, vatanı yeniden kurmak ve yükseltmek azmi ile işe başlanmıştır. Yepyeni bir Türkiye'nin her sahada temellerini atmak, elimize geçen emaneti yüzakı ile yeni kuşaklara devretmek tek amacımız olmuştur.
1920'den, yani otuz altı yaşımdan beri memleket idaresinde birinci derecede mesuliyet taşıyanlar arasındaydtm. Doğrudan doğruya siyasi kudret sahibi olarak 1950'ye kadar, yani altmış altı yaşıma kadar, Türkiye'nin selameti ve ilerlemesi gibi bir ödev yolunda bulundum.
1950 senesini; memleketin yüz seneden beri hasretini çektiği yeni hayat tarzını, yüreğimiz ümit ve iftiharla dolu olarak seçmiş bulunuyoruz.
Aklımın erdiği günden beri sıra ile başımdan geçen aşırı güçlük ve başarı anlarının, bu yeni devirde de birbirini kovaladığım görüyorum.
Bu uzun siyasi hayatı bir cümlede canlandırmak isterim : Bütün ömür boyunca her zaman elde edilmesi millet için aziz olan bir amaç peşinde koştum. Bu, bana şevk ve kuvvet vermiştir.
Aile hayatımda huzur ve mutluluk hatırası ile doluyum. Aile içinde dar zamanlarımı genişleten, kasvetli günleri aydınlığa yönelten başlıca desteğim, eşim Bayan İnönü olmuştur. Siyasi hayatımın bütün üzüntülerini sabırla ve cesaretle karşıladı. Hiçbir sarsıntı anında ürkmedi. Aile içinde geçimimiz, daima anlaşmalı olmuştur. Biz bunun tılsımını şu usulde bulduk : Bir olaydan hangimiz şikâyetçi olur ve ilk söze başlarsa, ötekimiz susar ve hak verir ve fırtına ne kadar sürse mutlaka sütliman olarak biter.
.....
İsmet İnönü
Hatıralar
Bilgi
Bilgi Yayınları
Özel Dizi: 21
Hatıralar, 1. Kitap
Yayıma Hazırlayan: Sabahattin Selek
İsmet İnönü
Birinci Basım
Ekim 1985
Bilgi Yayınevi
Meșrutiyet Cad. 46/A
Telf:31 81 22 - 31 16 65
Yenișehir - Ankara
Babıali Cad. 19/2
Telf: 5 22 52 01
Cağaloğlu - İstanbul
Kapak: Fahri Karagözoğlu
îsmet İnönü’nün Hatıralarının yayın hakkı,
İnönü Vakfı ile yapılan özel anlaşma gereğince
Bilgi Yayınevi’ne aittir. Bu dizide çıkan ve çıkacak olan
eserlerin hiçbiri kaynaklan gösterilmeden alınamaz.
Olgaç Basımevi — Ankara
| 
