|
RABER KIRINI
Xwendevanên Berêz,
Her netewe, gel heta eşirek jindar, lı dιnê; xwedi zman, zargotιn (folklor), wêje (edebiyat), bı kurtayi xwedi çandeki ye. Û disa ev netewe, gel û eşirên ha hilberiyên çandeyên xwe, bı nıvisani di nav xwe de belav dıkιn, radıgıhinιn gel û neteweyên dιn, yên lı ser rιwê dmê.
Azinên (metod) belavekırınê, di her derbasok û gehinekê dirokê de cur bı cur, celeb bı celeb ιn. Geh bı dengbêji, geh bı nıvisani -bı rojname, kovar û pırtûk- û herweki di heymana me de tê ditin bı radyo û televizyona hilbenyên çandeyi hatıye belavekırιn, bı belavekırınê re hatıye pêşvebirιn, lê zêdekirιn.
Di nav van navginên (wasitên) belavekırınê de ê yêmayi (kalıcı) û ajobêna (süreğen), yê nıvisani ye.
Nıvisanıya me i pişti İslamıyê, jı sedsaleya deh-yanzdem dest pe dıke: bı Elιyê Heriri, Melayê Cezeri, Feqehê Teyran... û.h.w.d.
Jêmayeya me i zargotιni, jı jêmayeya me i nıvisani balûpal û rengintır e. Lê mixabιn, ku em jı nıha ve lê xwedi dernekevın, berhev û bıserûber nekιn, roj bı roj wê wιnda bıbe, bıhele. Em dê mina zilamên naçakê miratxwir destê xwe bιdιn ber rιwê xwe û ax li min bavo kın.
Xwendevanên Berêz,
Va em; bı pêşbira lêxwedi derketιna çandeya me i jêmayeyên kevnare (klasik) û gelêri, derdıkevιn. Di aliki de vê jêmayeye xwedi kırın, parastιn; di aliye dιn de lêzêdekirιn û pêşvebırın. Ev dıvıyahıyek cιvaki, û berpırsıyarıyek diroki ye ku xwe bı dijwari dιdιn pêjnandιn.
Bı vê derketιne, berpırsıyarıya xwe ya arızi ya diroki bı cih tinιn û heta hoyên (şettên) me dest bıdιn, em dê lı berpιrsıyarιyên xwedi ha xwedi derkevın. Lê jı derketιna hejmara pêşin pê de, hιnek berpırsıyarıyên gıringtır hene ku, ev ji yên we xwendevanên berêz in.
Pardarıya we i gıringtır çı ne?
Bı kurtayi ev ιn, xwendevanên berêz!
1. Ne ku hun tiqûtenê hejmarê kovarê bıkırın, bo hemberıya hemberan. Lê jı rêza rûpela peşin heta rêza rûpela dawin, bı hedan, bı çavê têgihiştιni û lê rexnegiriyê bixweynιn. Dibe ku bı xwendιna Kurdi -jı ber qenc ne hinbûyini- di destpêkê de sere hιnek xwendevanên me i berêz bêşê. Disa ji dıve ev hevalin di hedar (qerar), bı rıkoyi (inatkari) xwendιna xwe i Kurdi, bo pêşvebirιnê her û her bıcadinιn, bıdominιn.
Tika (reca) me ya pêşin û gıring (mühim) ev e.
2. Pişti ku her hejmarek hat xwendιn, bête bixwendιn bı heval û hogırinên dιn ku, hejmarên kovarê ne ketine destê wan, an ji ên ku bı dest ne xistιne. Û disa hevalên ku di xwendιna Kurdi de têr û xurt ιn, dıvê alikarıya wan hevalên qels, di xwendιna Kurdi de bıkın.
3. Dıvê, hevalên pênûsgir û hunermendên di warê nıviskari û helbestkarıyê de hılberıyên xwe jı me re bıhınêrın. Hevalên wisa hene ku jı berê xwe ve hılberıyên zargotın (folklor) a Kurdi -herweki çirok, çirvanok, metelok, tıştanok, kılam, dilok, payızok, lawij, gotιnên pêşiya- berhev kırιne û hê ji berhev dikin. Hêvıya me jı wan hevalên berêz ku nıvıştek (nusxayek) jı wan berhevkιrιyên xwe, jı me re bışinın. Lewra ev gışt, çı ên afırandi, çı ên berhevkiri, hılberıyên çandeya netewê me ye.
4. Destpekırın jı me, lê domandιn bı we ye. Kıl û kemasıyên me bê şık wê hebιn, û gengaz (mumkm) e ku em lê ne warqilιn. Lê, lı wan kıl û kêmasıyan bı rexneyên xwe i hêja me hışyar kırın, berpırsıyarıya we ye. Hûn dê van kıl û kêmasιyên me bipêdinιn (tesbit kιn), dıgel egerıyên (gerekçên) wan jı me re bışinın, em dê bextewar bιn.
Xwendevanên Berêz,
Ev kovareki çandeyi ye. Her pêgaveki wê xizmet û xebat e, bo pêşveçûn û qelew buyιna çandeya Kurdi, û bo zιmanê nıvisanıyê.
Em rêpaniya alikanya we dıkιn, rêpanıya alikanya we i: bı xwendιn, bı nıvisandιn, bı belavekırιna di nav geli û bı lêxwedi derketιni.
Bı gıramên me.
Tirêj
Wendoxê erjayey,
Dina di hergu netewe (millet), gel (xelq) heta hergu eşirı wayirê ziwani, folklori, wêje (edebiyat) i, kırra qali wayirê çande (kultur)i ya. Fιna ay netewey, geli û eşiri çandeyê xwı bı nuştış, xwı mıyan di vıla kenê, resnenê netewanê binanê ki riyê dina sero yê.
Metodê vıla kerdışi, wır vêr û demê diroki (tarix) di tewir bı tewir i. Ge pey dengbêjan, ge pey nuştışi -bı rojname (qezete), kovar (dêrgi) û pırtûk (kıtab)- ow seki çaxê ma di haseno pey radyo û televizyon hιna weş vıla biyê.
Miyanê nê wasitanê vıla kerdışi di mendox û domdar adê nuşte i.
Bısılmaneyey ra naşta nuşteyê ma seserra des-yewendesını ra dest bıder keno: Bı Eliye Heriri, Melayê Cıziri, Feqiyê Teyran ow ay bini.
Peymande (miras) yê ma o folklori, peymendeyê ma ê nuştışi ra vişêr û herayêr o. La çı fayde ki, ma nıka ra pey wayır nê vejim, arê nêkerim ow sererast nêkerim se, roj bı roj vindi beno, vilêşêno. Ma bedi zey mêrdimanê nebaşanê mirasweran vanim «ax lı minê bavo» ma dest ra vejêna.
Wendoxê erjayey,
Ma semedê wayiri kerdişê peymendeyê çandeyê klasik û gelêriyê xwi vejiyênim. Kişti ra ni peymendi ri wayiri kerdiş, pawitiş. kişta bin ra zi vê; i kerdiş û aver berdiş. Na lazimeya cematki û yew berpirsiyari (mesuletey) ya dirokiya kı zorkani xwi dana eşnaw tış.
Bı ni vejiyayιşi, berpιrsıyariya xwιna arιzi ya diroki ma anim ca û heyana. ki nia dest ra bêro ma ku na berpırsıyarıya xwirê wayir vejim. Labrê vejiyayişê umar (hejmar)a veren ra pey, tayi berpırsıyarıye hιna gıringi (mühim) estê ki ê zi ey şıma wendoxanê erjayanê.
Pardarιyê şimayê en gıringi çına yê?
Kırrı reydi nê yi, wendoxe erjayey!
1 Erinayişê umara kovarı tıkûtena nê, labrê xêza rıperrê verni ra heyanê xeza nperrê peyni, bı sebr, bı fahmkerdış û bı rexnegir (kritik) i biwanê. Beno ki verni di wendişê Kırdki -semedê weş nê musayişi- serey tay wendoxanê mayê erjayan bıdejno (bitewno). Hewna (rayna) lazımo ki eni embazi qerari reydi, rıkkı reydi wendişê xwinê Kırdki tımûtım aver berê, dowm bikerê.
Tika (reca) ma ya verên û gıringi na ya.
2 Wendişê hergu umar ra pey, bidê sowbi embazan wendiş. Ow gılana (heyna) embazê ki wendişê Kırdki di zanaye yi lazımo ardimê wendoxanê kemzanayan bikerê.
3 Embazê ki destê inan pênus (qelem) tebişeno û warey niwiskarey (nuştoxey) û helbastvaney (şairey) di hunermendi lazımo niwiştanê xwı mare raykerê. Embazi estê ki verina tebayê (çiyê) folkloriyê Kırdki -sey çirok (hikaya), estanekı, metelok (fiqra), çıbenok, derdo, deyir, dûrık, deyirê zerrı, vatey verinan- pêser kerdi ow hıma zi arêkeni. Hêviya ma eni embazanê erjayan ra na ya ki: yew (jew) nusxa niyan ra marê bı erşawê. Çımki niy heme, çı vıraştey çı arêkerdey benê hılberiyê çandeyê neteweyê ma yê.
4 Destpeykerdış (Destpeykerdenı) ma ra,. labrê ramıtış pey bı sıma wo. Kemaney bê guman benê ow beno ki ma hagidar nêbi. Bı rexneyanê xwmê erjayan eni kemaneyan ra hêşyar kerdış berpırsıyarıya şıma ya. Şιma eni kemaneyane ma ca kerê, bı sebebanê xwı reydi marê bı erşawê (binşê) se ma zerweş (bextewar) benim.
Wendoxê erjayey,
Na yew kovara çandeyi ya. Her gama ya (ca)y qandê aver şiyayiş û qelewbiyayişê çandeyê Kırdki ow qandê ziwanê nuşteyê Kırdki xizmet û xebat a.
Ma pawibê ardimê sıma yim, ardıma şıma: bı wendiş, bı nuştış, bı vıla kerdişê miyanê geli ow wayir vejiyayişi reydi.
Bı gırami...
Tirêj
Vexwendın
Serxas Arda
Bê şık mina her gel û neteweyên lι dιnê em ji xwedi çandeki ne. Zmanek, muzikek, zargotιnek (folklor), wêjeki (edebiyat) me ji heye. Weke her tışti, her bûyeri ew ji hewcedarên xwey bûn û xwedikinnê ne. Bı xweybûn û xwedikinnê pêş ve dıçιn, dıgıhijin, dikemιlın.
Di warê zman de, bê fikare em dikarm bêjιn ku: kurdi, di bersivdana her dıvıyahıyên wêjehi, siyasi, abori û felsefi de têrkir û fereh e.
Kürdi di raçandιna bêje û lêkeran de zιmaneki zayok e. Di bêjezani de xurt û dewlemend e, nemaze di bêjezaniya navdêrên kesdari (muşaxas) de.
Zmaneki bı xwedi kırın, di her wari de bı bıkaraninê bitir dibe, dıgıhije. Zιman ji tışteke jindar e; bı xwarιn, vexwarm, xwedikirmê dıji, bı fılιtandιna jı êş û jandanyên xwe i arızi bıjûndar dibe.
Vejandına zmaneke; dıgel zmanê axaftιni, bı pêşvebinna zmanê nιvisandιniyê ye, ku ev; zιmanê weşandιniyê û wêjeyê ye. Drûvandιni bivê, zιman weke sιndanê hesιnker be, zιmanê nıvisani ji nola keran e û geran e. Sιndaneke ku demeke dûr û drêj jı mızdana kerane û geran dûr keve çawa bιçιlmιse, zenga kevnanyê û perpûta mιrιnê bavêje ser çavê wi, wisa ji zmaneke ku jı axaftιniyên rojane û bikaraniniya nıvisani dûr bımine dımerıse, dıkurıse, dıçılmıse.
Hınek kes sedemên ne axaftιna xwe i kurdi, bal bı têr ne kırına kurdi, bo serwext kırına daraz û daxwaziyên xwe ve gredıdın. Hin jê ji bı nefspıçûkıyek jı parsûstûri, bı bersiveke hêsan xwe dıfılıtinιn: «Em hatιne xunιfandın (asimile bûne).
Belê! «Nızanım, hêsanιya canım.»
Bê şık ev herdû bersiv ji, ne di cih de ne. Û jı bιni çewt ιn. Siyaset bo çareditιn û bışkaftιna gelş (mışkıl) û pırsiyarên cıvaki tên kırın. Riyên bişkaftιnê bı zιmanê wê civakê tên gotιn, tên ragihandιn. Lê hιn jê jı van siyasetgeranên me bı geli re ne bı zιmanê wi, bı zmaneke di divên biaxifιn. Bı zmanê ferma.
Gengaz (mımkιn) e ku meriv di bιn nirê lι-xwe-xunifandini (asimilasyon) yê de, bı makezιmanê xwe têr û tekûz nιkarιbe daxwaz û darazên xwe ragιhine, yên pêşberê xwe serwext bıke. Ev dibe ne jı akama (tesira) lι-xwe-xunifandιnê be, lê jı ber devokên pêwari (lokal) be ji. Her jı çı sedemi dibe bla bıbe, ma gelo dıve ku em lı berê, destgrêdayi û stûxwar bıminιn. Bê şık na! Dıve em dest bavêjιn vê pêvajoyê (süreç), bı vênek (iradeyek) xurt, xwe jı vê traliyê daweşinιn.
Vatιni (vazife) ya me i mêjûyi (tarihi) ev e.
Gelo em hhevıya çı ne, an ki ne...
Ku em bı zmanê xwe ne nıvısinιn, wêjeya xwe ya heyi ve ne jinιn, zmanê xwe i nıvisani fereh nekιn, pêşve ne bin, wê ki bê vejine, fereh ke, pêşve bıbe? Jı kijan bejê (qitayê), peleyê (ülke) wê ki bên?
Ev vatιnıya me ye. Em ki ne? Ez im, tu i, ew e, karkêr e, xwendekar e, rewşenbir e. Bı kurtayi em ιn.
Fermo! Werin em lı hêviya we ne.
|
