|
QÊ ZAZAKÎ
Qê zazakî?
Zazakî zûwon sansqîrîcû. Zazakî ma nîon zûwonon dınya (gerdûn) ra kaşbıkıre nîonê zuwonan qerfîen. Zerrê pîerê zûwonon dınya’d zazakî esta.
Êsîl xû kîe ınnî zûwon qal bıkıro, serra kîe vac qê zazakî? Persêk xû xeleta, cota, bîefehma. Qê lia ma honc persêk?
Kom ın zûwon bına xûı vîra kerd, kom bîe qıymêt vênen, kom von mîr çı, kom von ma qal bık seben. Kom’ız von ın zûwon zerdêştîo, zûwon avestawo, ma pê ın zûwon von “ya Homma, ew mıstehef”, kom’ız von zûwon sansqıriçyewo, fonetik yî bîe gêrdkerdış pîerêzuwonan’ra hîna heraw.
Ê ınnı gûrê filolojîyo. Lia xebata etîmoloji honc gê ma ey’ko zazakî qal kên gê bîer vıraştış.
Ma tamaşê filolojî’ra vîcîê Lîa gê ço xûı vîra mekır , zazakî cûyayîş rî êrdona kerdına zîedra mûhîma.
Zazakî cûyayîş cınêw?
Zazakî cûyayîş sê viktor hugo kûzê katralê notre damme (notre dam kamburu) hekîatê bırça belekê Amêd zazakî nıştışû.
Zazakî cûyayîş sê fablon La Fonten hekîatê Hûîs Garîs zazakî bîarê nîonte û bınıse, fîlmê yî virazê, hekîatê (sonık) êlık û fatik (kekû) zazakî dinya’ra (gerdûn’ra) vılakır. Qıcon (tûît, Hûîl) dınya’ra bıde wûendış.
Zazakî cûyayîş kûltîr xellî( buğday kültürü) ra zîl dayîş êrdîo.
Matamatik, fizik, tendûristî, filosofî, piskoloji, teoloji zazakî bıdê ombarık kerdış.
Zazakî bıhûyê
Zazakî bibermîê
Zazakî hesbikîrîê
Zazakî hon vênîê .
Qê zazakî ?
Zazakî zûwon sansqîrîcû . Zazakî ma nîon zûwonon dınya (gerdûn) ra kaşbıkıre nîonê zuwonan qerfîen. Zerrê pîerê zûwonon dınya’d zazakî esta .
Zazakî / fransizkî
Lev , lo / levre
Astare / astre
Pay / pîa
Pûer / por
Penc / pence
Dındon / dent
Ingilizi, almonki, êrebkî, tırkî pîerê zuwonon dınya’d ma îşkên mînakon zîed bıkır.
Ew wûext sînîe ona ben?
Inna pers pîer gê xû’ra persî.
Xû’ra qês bıkîrîê.
Qês bıkîrîê şıma bên serfiraz.
Şıma xû’ra qês mekîr şıma bên terkvıla...
Semêd Muhammed Demirîa (Yado)
Abdullah Çelik
Feylosuafî (felsefe) Çûyayîş
Îlîm cûyayîş ça’ra despê ken , çıad bıen hera û ğıdar , çıad rasen ew lewûê lewon ço nışken tûbê vac.
Gûerê wûêxt, şerton û cûyayîş mıllet û dınya bedîlîen feylosuafîê (felsefe) cûyayîş. Lîa têna yo çî raştê xû çerrê şaş nıken.
Ma ça’ra amê?
Mehnê çûyayîş (yaşam) çınêya?
Tarîxıd feylesûafî Talês’ra ma tepış hetta Friedrich Nietzsche , hetta Farabi , hetta Kant pîerın eyya goma vîrîen mereq kerda. Gê gê teq kot yınız. Mîsal Friedrich Nietzsche ehend qeherîo û vo “ez ew fek nîyo ın gûeşonîr qal ken”. Friedrich Nietzsche bîefehmê mahkûm kerda pê ın vatîya. Lîa yî pîerê êmîr xû feqîrê û dec mahkûm kerda .Hesîr, dıec, mîskînê dûşmên çımon yîıd. Ğıdarê û merdımpîl, kûwetwaştış (güç istenci) Friedrich Nietzsche’r cûyayîş feylosûafîyeya. Lîa bîe vên cûyayîş û xeyal Friedrich Nietzsche’z kûeyon Îsviçred Sisi marya’d bên darbıce . İtalya’d bacarî Bolonyad wûexto’k vilard ken yo astûara qefelnayê mılır , eya rûec qîymêt hesıron bıêk fehm ken, kom gê bizon.....
Ço feylosûafîye’ra behs bıkır o Talês xû vîra bıkır nıben. Talês “pîerê çîyon pê awk despêkerd” vo. Bıad yî Heraklitos, anaksimanes ... pîer sê awk rîeçê heqîqêt raştê’ra şî rahara .Heraqlitos “hıerçî bedîlîen, çîko nıbedîlîen bedîlnayîşok xûwo”. Inna qal sê bombê atom zonayê ew wûêxt kerd lete lete.
Rîeçê awk çend bî derg ehend gerayîş haqîqet bi mecbûrî. Nîo Sokrates çı derd yî bıb vac “çîko ez zon, ez çîlk nîozon “Sokrates meêhlîm Platonîb, Platon decon, darbon Sokratêsra pêda bıb. Vatê Platon gûere “pîerê çîyon cûyayîş dınyê ideo’nıd pêda bû”. Alagoriyê şkeft têna yo şoreşîb. Pê yî çapemeni ( devlet ) ,êhlaq , hıêq , çûyayîş newûra amê îfadekerdış.
Ma behs Aristo mekır?
Bî Aristo feylosûafîye nıbena. Hz Nûh sînîê baîk însonêwo , Aristo yo rîeça xûerîya . Îtîa ma nışkên bîar zûwon.
Lîa şıma mı pers Feylosuafîyê lınga pênî , goma xûerî Çoligıd vatê şêx Muhîdîn Özsoy’ıd ha lımıtê. Vo sê “satek bi wûşk gıl pê sekîr, darbo şıktê kîê estedıb, rakotışo cıl pê sekîr”.
Selçuk Şahan
| 
