2008 yılı İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin Birleşmiş Milletler (BM) tarafından yayınlanışının 60. yılıdır. Bu nedenle geçen yılın değerlendirmelerine başlarken insan hakları alanında uluslararası ortamımızla ilgili birkaç olguya değinmek gerekir.
Önce, Bildirge’yi yayınlayan BM’nin, kuruluş belgelerinde başlıca amaç olarak belirlenen, “Dünyada Barış”ın tesis edilmesi meselesine bakalım. 60 yıl sonra dünya, en kanlı savaşlara sahne olmaya devam ediyor. Afrika’da (Ruanda ve çevresi), Kafkasya’da (Rusya-Gürcistan), Ortadoğu’da (Filistin’de, 2009 yılı başlarında Gazze’de, Lübnan’da), ve özellikle Irak’ta, Asya’da (Afganistan, Pakistan, Hindistan), Güneydoğu Asya’da (Tayland, Kamboçya, Sri Lanka), Latin Amerika ülkelerinde (Kolombiya, Bolivya) savaş adeta bir yaşam biçimi haline geldi. Sivillerin uğradığı kayıplar çok yüksek. Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), Sudan Cumhurbaşkanı El Beşir’in 300.000 sivilin öldürülmesinin sorumlusu olarak tutuklanmasına karar verdi.
Time Dergisi’nin 23 Mart 2009 tarihli sayısında verilen bilgiye göre, Irak’ta 2008 yılında saldırı ve patlamalarda ölen sivillerin sayısı dokuz bin kadardır. Bu rakam 2006’da yirmi yedi bin, 2007’de yirmi dört bindir. 2003’ten beri süre giden çatışmalarda ölenlerin toplam sayısı yüz bini aşmıştır.
Savaş suçlarının insanlığa karşı suçların işlendiği, “sistematik işkence”nin meşrulaştırıldığı, işkence tanımının daraltıldığı ve işkencenin uluslararası suç ortaklığı halinde uygulandığı bir dünyada yaşıyoruz. Guantanamo işkence üssü, Ebu Garip Cezaevi, terör suçlamasıyla özgürlüklerinden alıkonulmuş insanları taşıyan gizli uçaklar ve bu uçakların konduğu Avrupa ülkeleri, gizli sorgulama merkezleri ve gizli CIA cezaevleri, suç ortaklığının unsurlarını ve kanıtlarını oluşturdu. Ayrıca, Evrensel Bildirge’nin üzerinden 60 yıl geçmesine rağmen savaş suçlularının ve işkencecilerin cezasız kaldığı bir dünyada yaşıyoruz...
Yavuz Önen Türkiye İnsan Hakları Vakfı Başkanı
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ / 1
YAŞAM HAKKI / 7 1- Siyasî Cinayetler, Bombalı Saldırılar ve Yasadışı Örgüt Cinayetleri / 7 1.1- Davalar / 27 2- Yargısız İnfaz, Dur İhtarı, Rastgele Ateş Açma Olayları / 33 2.1. Yargısız İnfaz, Dur İhtarı, Rastgele Ateş Açma Olayları Sonucu Meydana Gelen Yaralanmalar / 38 3- Faili Meçhul Cinayet Vakaları / 42 4- Kayıplar / 43 5- Faili Meçhul, Yargısız İnfaz, Kayıp Davaları / 44 6- Kara Mayınları / 48 7- Güneydoğu’da Operasyonlar ve Saldırılar / 51 8- Sivil Çatışmalar / 69 9- Hak Savunucularına Tehditler / 76 10- Ergenekon Davası / 79 11- Şüpheli Asker Ölümleri / 90 12- İşçi Ölümleri / 93 13- AİHM Kararları / 98
KİŞİ GÜVENLİĞİ HAKKI / 99 1- Gözaltında Ölüm Olayları / 99 1.1- Gözaltında Ölüm Davaları / 101 2- İşkence ve Kötü Muamele Olayları / 102 2.1- İşkence Davaları / 126 2.2- Okullar / 128 2.3- Hastaneler / 131 2.4- Özel Güvenlik Görevlileri / 131 2.5- Zabıta Memurları / 133 2.6- Çocuk Yuvaları ve Yaşlı Bakımevleri / 135 2.7- Resmi Uygulamalar / 135
CEZAEVLERİ VE İNSAN HAKLARI / 139 1- Cezaevlerinde Olaylar ve Baskılar / 140 2- Cezaevlerinde Şüpheli Ölüm, İntihar ya da İntihar Teşebbüsleri Vakaları / 157 3-Tedavisi Engellenen Tutuklu ve Hükümlüler / 162
DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ / 165 1- İfade Özgürlüğü / 167 1.1- Davalar ve Soruşturmalar / 167 1.2- Yargılanan ve Tutuklu Gazeteciler / 228 1.3-Yargılanan, Yasaklanan ve Toplatılan Kitaplar / 230 2- İletişim Özgürlüğü / 232 2.1- Basın Kanunu / 232 2.2- Basın Özgürlüğü / 232 2.3- İnternet Siteleri / 237 2.4- Televizyon Kanalları / 243 2.5- Yayın Yasakları / 243
TOPLANTI VE GÖSTERİ ÖZGÜRLÜĞÜ / 247 1- 15 Şubat Abdullah Öcalan’ın Teslim Edilmesi / 248 2- 8 Mart Dünya Kadınlar Günü / 251 3- 21 Mart Newroz Bayramı / 253 4- 1 Mayıs İşçi Bayramı / 258 5- 1 Eylül Dünya Barış Günü / 262 6- Sosyal Hak Eylemleri / 263 7- Savaş ve Nükleer Enerji Karşıtı Gösteriler / 264 8- Çeşitli Toplantı ve Gösteriler / 267
ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜĞÜ / 279 1- Demokratik Kurumların Yasal Faaliyetlerini Engellemeye Yönelik Girişimler / 279 1.1- Davalar / 281 2- Kurumların Binalarına Yönelik Saldırılar / 282 3- Parti, Demokratik Kitle Örgütü, Meslek Odaları, Sendikalar vb. Kurumların Binalarına Yapılan Baskınlar / 285 3.1- Gözaltına Alınanlar ve Tutuklananlar / 287
KÜRT SORUNU / 293 1- Kürtlere Yönelik Saldırılar ve Ayrımcılık / 295 2- Kürtçe’nin Kullanımının Önündeki Engeller / 301 3- Güvenlik Sorunu / 302 3.1- Kara Harekâtının Kronolojisi / 303 4- Koruculuk Uygulamaları-Ajanlık Dayatmaları / 304 4.1- JİTEM Faaliyetleri / 305 5- 5233 sayılı Terörden ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkındaki Kanun / 306 6- DEP Milletvekillerinin Yargılanması / 308 7- Abdullah Öcalan, İmralı Cezaevi ve İzolasyon Sorunu / 309 7.1- Abdullah Öcalan’a Verilen Hücre Cezaları / 310
Ek 1- Türkiye ve 2008 Yılında Verilen Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Kararları / 313 Ek 2- Türkiye Hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin 2008 Kararları (Tablo) / 329 Ek 3- AİHM’nin 1998-2008 Kararları / 351 Ek 4- Kerem Altıparmak, “İşkenceyi Nasıl Bilirsiniz?-Türkiye’de Orantısız Güç Kullanma Sorunu” / 355 Ek 5- Murat Paker, “Engin Çeber Katledildi: İşkence, Yeniden” / 383 Ek 6- Yargıtay Kararı: Kaboğlu/Oran Davası / 387 Ek 7- Şebnem Korur Fincancı, “İşkence Atlası” . 417 Ek 8- Neşe Düzel, “Yavuz Önen’le Söyleşi: Polis Gözaltında Organ Parçalıyor” / 419
2008 yılı İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin Birleşmiş Milletler (BM) tarafından yayınlanışının 60. yılıdır. Bu nedenle geçen yılın değerlendirmelerine başlarken insan hakları alanında uluslararası ortamımızla ilgili birkaç olguya değinmek gerekir.
Önce, Bildirge’yi yayınlayan BM’nin, kuruluş belgelerinde başlıca amaç olarak belirlenen, “Dünyada Barış”ın tesis edilmesi meselesine bakalım. 60 yıl sonra dünya, en kanlı savaşlara sahne olmaya devam ediyor. Afrika’da (Ruanda ve çevresi), Kafkasya’da (Rusya-Gürcistan), Ortadoğu’da (Filistin’de, 2009 yılı başlarında Gazze’de, Lübnan’da), ve özellikle Irak’ta, Asya’da (Afganistan, Pakistan, Hindistan), Güneydoğu Asya’da (Tayland, Kamboçya, Sri Lanka), Latin Amerika ülkelerinde (Kolombiya, Bolivya) savaş adeta bir yaşam biçimi haline geldi. Sivillerin uğradığı kayıplar çok yüksek. Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), Sudan Cumhurbaşkanı El Beşir’in 300.000 sivilin öldürülmesinin sorumlusu olarak tutuklanmasına karar verdi.
Time Dergisi’nin 23 Mart 2009 tarihli sayısında verilen bilgiye göre, Irak’ta 2008 yılında saldırı ve patlamalarda ölen sivillerin sayısı dokuz bin kadardır. Bu rakam 2006’da yirmi yedi bin, 2007’de yirmi dört bindir. 2003’ten beri süre giden çatışmalarda ölenlerin toplam sayısı yüz bini aşmıştır.
Savaş suçlarının insanlığa karşı suçların işlendiği, “sistematik işkence”nin meşrulaştırıldığı, işkence tanımının daraltıldığı ve işkencenin uluslararası suç ortaklığı halinde uygulandığı bir dünyada yaşıyoruz. Guantanamo işkence üssü, Ebu Garip Cezaevi, terör suçlamasıyla özgürlüklerinden alıkonulmuş insanları taşıyan gizli uçaklar ve bu uçakların konduğu Avrupa ülkeleri, gizli sorgulama merkezleri ve gizli CIA cezaevleri, suç ortaklığının unsurlarını ve kanıtlarını oluşturdu. Ayrıca, Evrensel Bildirge’nin üzerinden 60 yıl geçmesine rağmen savaş suçlularının ve işkencecilerin cezasız kaldığı bir dünyada yaşıyoruz.
Evrensel Bildirgenin 60. yıldönümünde özetle söylemek gerekirse; güçlünün güçsüzü, zenginin fakiri, azınlığın çoğunluğu yönettiği, ezdiği bir dünya düzeni hüküm sürüyor. Bakalım, geçen yılın sonunda Cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanan Barak Obama, ABD’yi dünyada sevilmeyen ülkeler sıralamasında birinci ülke durumuna getiren savaş politikasını değiştirebilecek mi?
Dünya genelinde -hızlı ve genel- kuş bakışından sonra, Türkiye’nin insan hakları karnesi hakkında bir fikir edinmek maksadıyla, kurucusu olduğu Avrupa Konseyi’nin denetim ve yargı mekanizmaları çerçevesinde bazı istatistiklere bakalım. Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) yayınladığı rakamlara göre yurttaşları tarafından en fazla şikayet edilen üye ülkeler arasında Rusya Federasyonu’ndan sonra ikinci, ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin işkence yasağını düzenleyen 3. maddesini ihlal ettiği -geçmiş yıllarda yapılan başvurulardan kabul edilen 34 başvuru 2008’de karara bağlandığı- için de 1. sıradadır. AİHM, kabul edilebilir başvurular nedeniyle açılan işkence davalarında AİHS’nin işkence yasağını düzenleyen 3. maddesinin ihlal edildiğine dair kararların alınabilmesi için soruşturma aşamalarında usulüne uygun olarak hazırlanmış belgelere ve geçerli kanıt olabilecek adlî tıp raporlarına gerek vardır. 2008 yılı içinde AİHM,Türkiye’nin bu madde kapsamında işkence yasağını 3 kez; insanlıkdışı ve onur kırıcı muamele yasağını 30 kez ihlal ettiğine karar vermiştir, ve yine 3. maddeyle ilgili olarak 24 davada Türkiye’nin “etkili soruşturma” gerçekleştirmediğine hükmetmiştir. Cezasızlık ne yazıktır ki uluslararası hukuk ortamı için de geçerlidir. Türkiye’de kural haline gelmiş olan cezasızlığa çarpıcı bir örnek yine 2008 yılında görüldü. 19 Aralık 2000’de gerçekleştirilen ve adına Hayata Dönüş denen cezaevlerine yönelik operasyonlarda ikisi güvenlik görevlisi olmak üzere 34 kişi yaşamını yitirmişti. Bu nedenle açılmış olan davalar 2008 yılında süre aşımına uğradı ve dosyalar kapatıldı. Bu örneklere, Bildirgenin 60. yıldönümünde yargı süreçlerinin uluslararası ve ulusal vahim durumunu anlatmak için değinmek istedik...
TİHV Türkiye İnsan Hakları Vakfı
Türkiye İnsan Hakları Raporu 2008
S. Erdem Türközü Evren Özer Nadia Di Maggio
Düzelti: Nart Bozkurt
Ankara, Nisan 2009
Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yayınları (59)
ISBN: 978-975-7215-68-8
Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Türk Medeni Yasasına göre kurulmuş, hükümet dışı ve bağımsız bir kuruluştur. Statüsü 30 Aralık 1990 tarihli ve 20741 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu rapor, TİHV’nin Adana, Ankara, Diyarbakır, İstanbul ve İzmir’deki Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezlerinin ve vakıfta gönüllü olarak çalışan birçok insanın katkısıyla hazırlanmıştır.
Basım Tarihi: 10.04.2009 500 adet basılmıştır.
Yayına Hazırlık BULUŞ Tasarım ve Matbaacılık Hizmetleri San. Tic. Bahriye Üçok Cad. 9/1 Beşevler/Ankara Tel : (312) 222 44 06 • Faks: 222 44 07 www.bulus@bulustasarim.com.tr • E-posta: bulus@bulustasarim.com.tr
Baskı ve Cilt Sözkesen Matbaacılık Tic. Ltd. Şti. İVOGSAN Matbaacılar Sanayi Sitesi 558. Sok. No: 41 Yenimahalle/Ankara Tel: (312) 395 21 10
