|
Dİ PEYMANA SEWRÊ DE PIRSA KURD Û ERMENİYAN
Di diroka Kurdıstanê de hin bûyer hene, ku dıve bête şırovekırın û nıvisandın. Dibe, ku ev bûyer jı bo doza gelê kurd baş an ne baș bin, lê tıştên ku bûne malê dirokê, dıvê lı ser bête rawestandın, da ku di rojên pêşte tekoşina gelê kurd, jı van bûyeran ders bıstine û pêşiya têkoşina qonaxa nû bêt roni kırın.
Beri peymana Sewrê, di nav gelê" kurd û ermeni de tıfaqek pêk hatıbû. Lı ser navê gelê kurd, serokê delegasyona netewiya kurd Şerif Paşa, serokê delegasyona netewi ya ermeni Boghos Nûbar û wekilê serokê delegasyona Komara Ermenistanê Dr. H. Ohancanyan, dı 20.11.1919-an de pêşniyarnameke jı Konferansa Sewrê re şandın. Teksta wê pêşniyarnamê lı jêr e:
"Jı Konferansa Mezın a Aştiyê re!
Serokê Berêz!
Em, yên ku navên wan li jêr in, nûnerên netewên ermeni û yên kurd, jı Konferansa mezın a Aştiyê re, herdû netewe jı eslên Ari hatıne û menfeeta me ji yek e û eyni armancê, yani jı bo ku em dıxwazın domandına armanca xwe ya serxwebûniyê bıdın xuyakırın, bextiyar ın. Bı taybeti ermeni dıxwazın jı bin idara Osmani ya bê insaf rızgar bibin û bı tevayi hem ermeni û hem ji kurd pêwist dibinin, ku jı bin hukumaten "resmi" an "ne resmi" yên Komita "Îttihad û Terakî" ku jı bo herdû netewan belayên mezın aniye, rızgar bibin.
Her weha em di vê babetê de lı hev hatıne û jı Konferansa Aştiyê re didin xuyakırın, ku lı gor prensibên mafên netewi, jı bo avakırına "Ermenistaneke yekbûyi û serbıxwe" û "Kurdıstaneke serbıxwe", ev welatên ku dê ava bibin, daxwazên gelên me bıdın berçav, jı bo teminkırına alikari stendınê jı dewletên mezın, di vi wari de bıryar bêt stendın û di pêvajoya peşveçûna welatê me de carek din û jı bo ku ev devlet alikariya abori û teknik texsir nekın, em tika(rıca)
dikin.
Jı aliyê me ve, bı dorê me di raporên xwe de jı we re da diyarkırın, ku wexta em bên ser axan ku di nav me de bûbûn gelş, em bı aweki we didin tetminkırın, ku helkırına vê meselê em hewalê bıryarên Cıvina Aştiyê dikin. Jı ber ku em bawer in, ku bıryara ku bête stendın, dê bıryareke adil be.
Di eyni wextê de grûbên etnik ku di nav herdû dewletên me de dıjin, di babeta ku jı mafên wan ên huqûqi de hurmet bêt nişandın, em diyar dikin, ku tam di nav yekitiyeki de ne." (Kürt Ulusal Hareketleri ve Ermeni Kürt ilişkileri, G. Sasoni, r. 164-165)
Paris 20.11.1919
Di 10 ê Tebaxa 1920-an de lı Frsansê, lı bajarê Sewrê (Sevres) di nav welatên mutefiq (Amerika Yekbûyi, Franse, İngilistan, İtali) û dewleta Osmani de peyman pêk hat. Lı gor vê peymanê, doza gelê kurd, di xalên 62,63 û 64-an de hatiye zımên. Ev xal lı jer in:
Xal 62: Jı aliyê hukumetên ingilistan, Fransa û İtali ve jı sê nûneran komisyoneke pêk hatiye û bı berpirsiyari ev komisyon dê lı Stenbûlê ciwar bıbe û lı gor destura serkatiya peymanê, di nav 6 mehan de, lı rohılatê Fıratê ku dê di pêşte sinorê Başûrê Ermenistanê bêt tespit kırın û di nav Tırkiye, Sûriye û Bakûrê Mezopotamya ku pıraniya kurdan lı wan herêman ciwar ın, lı gor xalên 1,2,3 yem ya peymanê, di plana otonomiya daxıli hazır bıbe. Lı ser hınek meselan ger bı tevayiya dengan bıryar neyê stendın, endamên Komisyonê dê ve rewşa ha jı hukumetên xwe re bışeynın. Ev plana ku navê wê derbas dibe, di nav van herêman de Asûro Keldani û cıvatên dini yên din, mafên wan ên etniki pewist e bıkeve bin garantiyê. Jı bo vê armancê komisyoneke ku dê jı İngiliz, Fransız, İtali, Acem û Kurdan pêk bê, bı taybeti lı ciyê xwe tatbik bıkın, ger di sinorên Tırkiyê û İranê de guhartın bête kırın, van guhartınan lı gor prensibên peymanê bı cih binin.
Xal 63: Hukumata Osmani, jı van komisyonan yekê, wextê bıryarên xwe dan Osmaniyan, jı roja ku ev bıryar bıgihê wan vır de, di nav 3 mehan de dıvê ev bıryar tekevın jiyanê.
Xal 64: Jı tarixa ku serokatiya peymanê tespit bıke vır de, di nav salekê de, ger gelê kurd lı gor çarçova xala 62-an, yani pıraniya gel ku di vi herêmê de ciwar e, bıxwaze jı Tırkiyê veqete û dewleta xwe ya serbıxwe avabıke û vê daxwaza xwe jı Cemiyeta Netewan re müracaat bıke û ger Cemiyet ji, bıbe xwedi baweriya, ku ev gel dıkare daxwaza xwe ya serxwebûnê pêkbine û ev daxwaz ger Cemiyet tawsiye bıke, Tırkiye ji, vê tawsiyê dıxe jiyanê û ji her mafê xwe yên vê herêmê dest dıkşine.
Ev teferûatên dest jê kışandınê di nav hezên mutefiq û Tırkiyê de, jı lıhevhatıneke taybeti re de bête gırêdan. Pişti ev karê destkışandınê û avakırına Kurdıstana serbıxwe, ev dewleta kurd a serbıxwe, kurdên ku di bajarên Muselê de dıjin û heta roja iroyin beşeke Kurdıstanê bû, ger daxwaza wan a yekbûnê hebe, hezên mutefiq lı hember vê daxwaza yekbûnê dê deng diernexın.
Ev peyman ku di nav gelê kurd de bû sedemê heyecan û heskırıneke mezın. Lı ser vê peymanê Joysce Blau weha dınıvise:
"Her çıqas Peymana Sewrê wek metineki miri maye ji, ev peyman, bı aweki qethi jı bo problema kurd, ku vegera wê ne mumkun e, jı re nuxteke vekıri daniye. Di diroka modern de, cara yekem e, ku dokumenteki diplomatik, jı mafên kurd yên netewi, jı otonomiyeke netewi bahs dikir. Jı Rohılatê Fıratê heta sinorê Başûrê Ermenistanê, axa ku gelê kurd li ser dıjiyan, wek Kürdistan hatıbûn qebûlkırın."
..... |
